Wieloletnie wysiłki badawcze nad szczepionką przeciwko HIV mogą wreszcie przynieść długo oczekiwany przełom. Naukowcy ze Scripps Research i szwedzkiego Karolinska Institute opublikowali 7 maja 2025 r. na łamach pisma Immunity wyniki przełomowego badania, które pokazuje, że możliwe jest indukowanie szeroko neutralizujących przeciwciał (bNAbs) – uważanych za „święty Graal” w walce z HIV – za pomocą odpowiednio zaprojektowanej serii szczepień.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jak działa nowa strategia szczepień przeciwko HIV oparta na białku kolca wirusa.
- Dlaczego szeroko neutralizujące przeciwciała (bNAbs) są kluczowe w walce z HIV.
- Jakie wyniki uzyskano w badaniach przedklinicznych z udziałem modeli zwierzęcych.
- Na czym polega dwuetapowy schemat szczepień i jakie ma znaczenie dla przyszłych badań klinicznych.
Przełom w długiej walce z HIV
Wirus HIV, który od ponad 40 lat stanowi globalne wyzwanie zdrowotne, nadal pozostaje bez skutecznej szczepionki. Jego wyjątkowa zdolność do szybkich mutacji sprawia, że na całym świecie krążą miliony różnych szczepów, a układ odpornościowy człowieka nie jest w stanie skutecznie ich eliminować. Dlatego naukowcy skoncentrowali się na wywołaniu szeroko neutralizujących przeciwciał (bNAbs) – takich, które rozpoznają i blokują wiele szczepów HIV jednocześnie.
Choć u niektórych osób bNAbs pojawiają się naturalnie po latach zakażenia, ich indukowanie za pomocą szczepionki przez dekady pozostawało nieosiągalnym celem. Nowe badanie daje nadzieję, że ten etap wreszcie został przekroczony.
To, co wyróżnia tę pracę, to fakt, że nie widzieliśmy tylko początkowych oznak obiecującej odpowiedzi; faktycznie wyizolowaliśmy funkcjonalne, szeroko neutralizujące przeciwciała i dokładnie określiliśmy, gdzie wiążą się na powierzchni wirusa. To mówi nam nie tylko, że podejście działa, ale także konkretnie, dlaczego działa – podkreśla prof. Richard Wyatt, starszy autor badania ze Scripps Research.
Przemyślana strategia: klucz do sukcesu
Badacze zastosowali dwuetapową strategię szczepień, opartą na precyzyjnie zaprojektowanych białkach imitujących kolce HIV – kluczową strukturę, przez którą wirus zakaża komórki odpornościowe człowieka. W przeciwieństwie do wcześniejszych konstrukcji, nowe imitacje kolców są stabilne, nie rozpadają się po podaniu i zachowują strukturę niemal identyczną z naturalną.
W pierwszym etapie badacze usunęli z białka kolca cząsteczki cukrowe (glikany), które zwykle utrudniają rozpoznanie krytycznych miejsc na powierzchni wirusa. Odsłonięcie konserwatywnego miejsca wiązania CD4 – regionu, którym HIV łączy się z komórkami gospodarza – pozwoliło przygotować układ odpornościowy na dalsze etapy.
W kolejnych miesiącach podano pięć dawek przypominających zawierających wersje białek kolca z różnych szczepów HIV, już z pełną otoczką glikanową. Taka sekwencja miała za zadanie „nauczyć” układ odpornościowy rozpoznawać ten sam region wirusa niezależnie od jego wariantów.
Nie szczepiliśmy po prostu losowo. To było racjonalne, ukierunkowane strukturalnie podejście do wywoływania właściwych rodzajów przeciwciał – wyjaśnia Javier Guenaga, współautor badania ze Scripps Research.
Skuteczność potwierdzona w modelach zwierzęcych
Strategia przyniosła obiecujące rezultaty. Modele zwierzęce, u których zastosowano schemat szczepień, wytworzyły przeciwciała zdolne do neutralizacji tzw. szczepów poziomu 2 – szczególnie trudnych do zablokowania.
W jednym z przypadków naukowcy wyizolowali rodzinę przeciwciał o nazwie LJF-0034, która zablokowała niemal 70% panelu składającego się z 84 globalnych szczepów HIV.
To niesamowicie ekscytujące, że szczepionka generuje tak szeroki zakres u naczelnych innych niż człowiek – powiedział Shridhar Bale, współautor pracy. – I to nie jest tylko jednorazowy przypadek. Widzieliśmy reakcje ukierunkowane na tę stronę u wielu zwierząt.
Nowy cel terapeutyczny
Co równie ważne, przeciwciała LJF-0034 wiążą się z nowym, wcześniej nieopisanym miejscem na białku kolca HIV, łączącym dwie jego sekcje. Ten obszar może stać się nowym punktem wyjścia do projektowania przyszłych szczepionek, potencjalnie jeszcze skuteczniejszych i bardziej uniwersalnych.
Zespół badawczy planuje teraz dalszą optymalizację szczepionki w celu uzyskania powtarzalnych reakcji bNAbs, takich jak LJF-0034, u większej liczby odbiorców.
To daleka droga do ostatecznej szczepionki – przyznaje prof. Wyatt. – „Ale posiadanie nowego, wysoce skutecznego celu jest niesamowicie ekscytujące i pomoże nam kształtować nasze wysiłki w przyszłości.
Nadzieja na skuteczną profilaktykę
Jeden z kandydatów na szczepionkę wykorzystany w tym badaniu jest już testowany w badaniu klinicznym fazy 1, w którym uczestnicy otrzymują białko kolca pozbawione glikanów – identyczne z tym, które zastosowano jako „szczepionkę przygotowawczą” u modeli zwierzęcych. Pierwsze wyniki tego badania mają zostać opublikowane wkrótce.
Eksperci przewidują, że ostateczna skuteczna szczepionka przeciwko HIV będzie prawdopodobnie oparta na kombinacji różnych białek kolca oraz wywołanych przez nie przeciwciał, działających synergistycznie na różne szczepy wirusa.
👉 Wyniki oraz opis badań znajdziesz pod TYM LINKIEM
Główne wnioski
- Nowa szczepionka przeciwko HIV wywołała bNAbs zdolne do neutralizacji nawet 70% szczepów HIV w modelach zwierzęcych.
- Strategia szczepień obejmuje dwa etapy: wstępne odsłonięcie miejsca wiązania CD4 oraz dawki przypominające z pełną otoczką cukrową.
- Przeciwciała LJF-0034 wiążą się z wcześniej nieznanym miejscem na białku kolca HIV, co otwiera nowe możliwości projektowania szczepionek.
- Jeden z kandydatów na szczepionkę już jest testowany w badaniu klinicznym fazy 1, a wstępne wyniki spodziewane są wkrótce.
Źródło:
- Scripps Research Institute
- Immunity
