Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) po raz kolejny interweniuje w sprawie pacjentów cierpiących na choroby ultrarzadkie. Problematyczna sytuacja związana z decyzjami Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich, którego kompetencje nie są odpowiednio uregulowane ustawowo, pozostaje nierozwiązana od wielu lat. Czy w 2025 roku osoby najbardziej potrzebujące specjalistycznego leczenia w końcu uzyskają właściwą ochronę prawną?
Sygnalizacja TK – nieustanny apel RPO
17 października 2018 roku Trybunał Konstytucyjny (TK) wydał postanowienie (sygn. akt S 6/18), w którym zwrócił uwagę na luki prawne w regulacjach dotyczących funkcjonowania Zespołu Koordynacyjnego ds. Chorób Ultrarzadkich. W opinii TK, brak ustawowego określenia kompetencji i procedur tego organu narusza przepisy Konstytucji RP, w szczególności art. 68 ust. 1 i 2, mówiące o prawie obywateli do ochrony zdrowia.
Według TK, obecne regulacje, które opierają się na aktach wewnętrznych, takich jak zarządzenia i regulaminy, nie gwarantują pacjentom podstawowych praw. Mowa tu między innymi o braku możliwości odwołania się od decyzji Zespołu oraz o nieprzejrzystości procedur decyzyjnych.
Marcin Wiącek, obecny Rzecznik Praw Obywatelskich, wielokrotnie zwracał się do Ministerstwa Zdrowia (MZ) z prośbą o rozwiązanie tego problemu. Jak dotąd, mimo pewnych działań legislacyjnych, pełna realizacja zaleceń TK wciąż nie została osiągnięta.
Aktualna odpowiedź Ministerstwa Zdrowia
W odpowiedzi na pisma RPO z 2024 roku, Ministerstwo Zdrowia poinformowało o uchwaleniu ustawy z 17 sierpnia 2023 roku, która wprowadziła zmiany w ustawie o refundacji leków. W ramach tych zmian dodano artykuły 16a i 16b, które definiują zasady funkcjonowania Zespołów Koordynacyjnych, ich skład oraz zakres kompetencji.
W nowych przepisach określono m.in.:
- Kryteria powoływania członków Zespołów.
- Zadania Zespołów, w tym ocenę zasadności terapii w programach lekowych.
- Tryb działania Zespołów, w tym kwestie administracyjne.
Ministerstwo podkreśla, że nowe regulacje miały na celu uzupełnienie luk wskazanych przez TK i poprawę przejrzystości systemu. Jednak zdaniem RPO, zmiany te są niewystarczające.
Główne problemy w systemie
Pomimo wprowadzonych zmian, pacjenci wciąż napotykają poważne ograniczenia. RPO wskazuje na trzy kluczowe problemy:
- Brak możliwości odwołania się od decyzji Zespołu Koordynacyjnego
Obecnie pacjenci nie mają prawa do zaskarżenia decyzji Zespołu, co oznacza, że są całkowicie zależni od jego postanowień. - Brak wpływu na skład Zespołu
Pacjenci ani ich przedstawiciele nie mają możliwości wpływania na wybór członków Zespołu, co budzi wątpliwości co do transparentności i bezstronności podejmowanych decyzji. - Ograniczona dostępność do terapii
Decyzje o kwalifikacji do programów lekowych podejmowane są na podstawie rygorystycznych kryteriów. Koszty leczenia chorób ultrarzadkich, sięgające często milionów złotych rocznie, sprawiają, że dostęp do nowoczesnych terapii jest ograniczony do wąskiej grupy pacjentów.
Postulaty Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazuje, że ustawowe uregulowanie funkcjonowania Zespołu Koordynacyjnego oraz wprowadzenie możliwości odwoływania się od jego decyzji są niezbędne. Zmiany te:
- Poprawiłyby przejrzystość procedur decyzyjnych.
- Zapewniłyby pacjentom większe poczucie sprawiedliwości i bezpieczeństwa.
Pacjenci z chorobami ultrarzadkimi – szczególna grupa
Pacjenci wymagający terapii dla chorób ultrarzadkich są jedną z najbardziej wrażliwych grup społecznych. Koszty leczenia, przekraczające często milion złotych rocznie, sprawiają, że bez wsparcia państwa nie mają oni szans na skuteczne leczenie. Wiele z tych osób to dzieci lub osoby starsze, które dodatkowo podlegają szczególnej ochronie wynikającej z art. 68 ust. 3 Konstytucji RP.
Co dalej z apelem RPO?
RPO w styczniu 2025 roku ponownie zaapelował do Minister Zdrowia Izabeli Leszczyny o pełne wdrożenie zaleceń TK. W piśmie wskazano, że obecne regulacje, choć są krokiem w dobrym kierunku, nie rozwiązują wszystkich problemów. Ministerstwo Zdrowia zostało wezwane do rozpoczęcia kolejnych prac legislacyjnych, które zagwarantują pacjentom możliwość odwołania się od decyzji Zespołu oraz wpływ na jego skład.
Źródło:
- RPO
