Raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK) rzuca światło na poważne problemy związane z realizacją obowiązku szczepień ochronnych w Polsce. Braki w nadzorze Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) oraz nieskuteczne działania edukacyjne mogą prowadzić do odrodzenia groźnych chorób zakaźnych. Co wynika z ustaleń NIK i jakie kroki należy podjąć, aby poprawić sytuację?
Problemy z realizacją Programu Szczepień Ochronnych (PSO)
Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła audyt obejmujący Główny Inspektorat Sanitarny, dziesięć Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych (PSSE) oraz dwadzieścia placówek podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) zlokalizowanych w województwach łódzkim, opolskim, podkarpackim, pomorskim i warmińsko-mazurskim.
Największym wyzwaniem jest rosnąca liczba odmów szczepień. W latach 2018–2023 liczba ta wzrosła z 40 tys. do 87 tys., co budzi obawy o bezpieczeństwo epidemiologiczne. Jak wynika z raportu, kontrolowane podmioty – od POZ po PSSE – nie zapewniły odpowiedniego poziomu wyszczepialności, który Światowa Organizacja Zdrowia określa na 90-95%.
W jednej ze skontrolowanych jednostek POZ stwierdzono dramatycznie niski poziom wyszczepienia wynoszący zaledwie 17%.
Brak skutecznego nadzoru oraz opóźnione działania administracyjne pogłębiają problem. Co bardzo mocno podkreślił NIK:
PSSE, mimo posiadania informacji o osobach uchylających się od nich, nie podejmowały kroków administracyjnych w celu wyegzekwowania szczepień. Nadzór GIS ograniczał się do zbierania i gromadzenia danych ze sprawozdań PSSE, bez ich analizy i wyciągania wniosków. Mimo licznych informacji o niskim poziomie egzekwowania szczepień, GIS nie podejmował działań dyscyplinujących wobec podległych jednostek.
Szokujący czas postępowania
Kontrola NIK ujawniła, że działania podejmowane przez PSSE zgodnie z przepisami były wyjątkowo czasochłonne. Średni czas trwania procedur wynosił aż 600 dni, a w skrajnych przypadkach stacje potrzebowały nawet 36 miesięcy od momentu uzyskania informacji o odmowie szczepienia do podjęcia pierwszych kroków.
Zaniedbania w raportowaniu i analiza danych
Brak jednolitej definicji osoby uchylającej się od szczepień utrudniał raportowanie i nadzór. Jedne POZ uznawały za uchylenie tylko pisemne odmowy, inne także unikanie szczepień bez oświadczenia. Z 20 skontrolowanych POZ jedynie 4 raportowały poprawnie, a 16 robiło to nierzetelnie.
- Koniecznie zobacz: Alarmujące dane! Ponad 5 tys. zachorowań na krztusiec w cztery tygodnie
NIK ujawniła, że 8 POZ nie przekazało danych o 469 niezaszczepionych dzieciach do PSSE. Tylko 2 z 10 PSSE dokładnie weryfikowały dane; pozostałe przetwarzały je ręcznie, co prowadziło do licznych błędów i niespójności. Zaniedbania te utrudniały monitorowanie wyszczepialności i skuteczne działania naprawcze.
Generalnie kontrola NIK wykazała liczne nieprawidłowości w raportowaniu danych o szczepieniach:
- Błędy formalne i merytoryczne – sprawozdania były niekompletne i przekazywane po terminach.
- Brak jednolitości danych – różnice w definiowaniu osób uchylających się od szczepień.
- Manualne przetwarzanie danych – prowadziło do licznych błędów i niespójności.
W wyniku tych zaniedbań raporty nie odzwierciedlały rzeczywistego stanu wyszczepialności populacji.
Niedostatki działań edukacyjnych
W latach 2021–2023 brakowało szeroko zakrojonych kampanii edukacyjnych promujących szczepienia. Tłumacząc się pandemią COVID-19, organy PIS ograniczyły działania do ulotek i plakatów, co nie wpłynęło na zmianę postaw społecznych. Eksperci podkreślają, że jedynie rzetelna edukacja może przywrócić zaufanie do szczepień i zapobiec dalszemu wzrostowi odmów.
Wnioski i rekomendacje
NIK wskazuje na konieczność wdrożenia pilnych działań m.in.:
- Informatyzacja systemu szczepień – wprowadzenie elektronicznej dokumentacji ułatwi monitorowanie realizacji PSO.
- Wzmocnienie nadzoru GIS – lepsza koordynacja działań PSSE i POZ.
- Edukacja społeczna – kampanie informacyjne skierowane do rodziców i opiekunów.
- Poprawa procesów administracyjnych – skuteczniejsze egzekwowanie obowiązku szczepień.
Zagrożenie dla zdrowia publicznego
Jeśli sytuacja nie ulegnie poprawie, Polska może stanąć w obliczu odrodzenia groźnych chorób zakaźnych, takich jak odra, różyczka czy krztusiec. Eksperci ostrzegają, że długotrwałe zaniedbania w tym obszarze mogą mieć katastrofalne skutki dla zdrowia populacji.
- Koniecznie zobacz: Alarm na Lubelszczyźnie: Wzrost zachorowań na krztusiec 70-krotnie w porównaniu do 2023 roku
Raport NIK jasno wskazuje, że poprawa realizacji obowiązkowych szczepień wymaga zdecydowanych działań zarówno na poziomie administracyjnym, jak i edukacyjnym. Kluczowe będzie odbudowanie zaufania społecznego oraz zapewnienie skutecznego nadzoru nad realizacją PSO. Bez tych zmian zagrożenie epidemiologiczne pozostanie realnym wyzwaniem dla Polski w nadchodzących latach.
Źródło:
- https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/szczepienia-obowiazkowe.html
