Rak szyjki macicy pozostaje jednym z najpoważniejszych, a jednocześnie możliwych do skutecznej profilaktyki nowotworów na świecie. Każdego roku powoduje ponad 300 tys. zgonów, głównie w krajach o niskich i średnich dochodach. Najnowsze, obszerne analizy opublikowane w Cochrane Database of Systematic Reviews przynoszą jednoznaczne, spójne i globalne dowody: szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) realnie chroni przed rakiem szyjki macicy i zmianami przedrakowymi. Co więcej, jest bezpieczne, a działania niepożądane są łagodne i przemijające.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jak szczepienia przeciwko HPV zmniejszają ryzyko raka szyjki macicy nawet o 80% u osób zaszczepionych przed 16. rokiem życia.
- Jakie dowody kliniczne i obserwacyjne potwierdzają skuteczność i bezpieczeństwo szczepionek przeciw HPV.
- Dlaczego wczesne szczepienie dziewcząt i chłopców ma kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego.
- W jaki sposób szczepienia HPV wpisują się w strategię WHO eliminacji raka szyjki macicy.
HPV – jeden wirus, wiele konsekwencji zdrowotnych
Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) obejmuje liczną rodzinę typów, z których część jest nieszkodliwa i powoduje jedynie łagodne zmiany skórne. Jednak typy wysokiego ryzyka, takie jak HPV 16 i 18, odpowiadają za większość przypadków raka szyjki macicy, a także za nowotwory odbytu, prącia, sromu, pochwy oraz części gardła.
Szczepionki takie jak Cervarix, Gardasil i Gardasil-9 zostały stworzone właśnie w celu blokowania zakażenia tymi onkogennymi typami wirusa.
Najbardziej rygorystyczny przegląd kliniczny: potwierdzona skuteczność i bezpieczeństwo
Pierwszy z dwóch opublikowanych przeglądów Cochrane przeanalizował 60 randomizowanych badań klinicznych z udziałem 157 414 uczestników. Wyniki są spójne:
- wszystkie dostępne szczepionki przeciw HPV skutecznie zapobiegają infekcjom mogącym prowadzić do raka,
- szczepienia znacząco redukują występowanie zmian przedrakowych (CIN2+ i CIN3+) u osób w wieku 15–25 lat,
- osoby zaszczepione rzadziej wymagają interwencji leczniczych związanych z chorobami HPV,
- brak dowodów na poważne zagrożenia związane z bezpieczeństwem szczepionek.
Najczęstsze działania niepożądane były łagodne i krótkotrwałe, np. ból lub obrzęk ramienia. Poważne działania uboczne występowały rzadko i w podobnej częstości w grupie szczepionej i kontrolnej. Jak podkreśla współautorka analiz, Hanna Bergman:
Badania kliniczne nie dają nam jeszcze pełnego obrazu raka szyjki macicy, ponieważ rozwój nowotworów związanych z HPV może trwać wiele lat. Mimo to, dowody z tych badań potwierdzają, że szczepionki przeciwko HPV są wysoce skuteczne w zapobieganiu infekcjom prowadzącym do raka, bez żadnych oznak poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa.
Dane z realnego świata: ochrona potwierdzona u ponad 132 milionów osób
Drugi przegląd Cochrane objął 225 badań obserwacyjnych z udziałem ponad 132 milionów osób na całym świecie. To największa jak dotąd analiza wpływu szczepień HPV w populacjach. Najważniejsze wnioski:
- dziewczęta zaszczepione przed 16. rokiem życia mają o 80% mniejsze ryzyko rozwinięcia raka szyjki macicy,
- znacząco spada liczba zmian przedrakowych CIN2+ i CIN3+,
- szczepienia redukują także ryzyko kłykcin kończystych narządów płciowych,
- nie stwierdzono związku między szczepieniami a poważnymi działaniami niepożądanymi.
Jak mówi współautor przeglądu, Nicholas Henschke:
Mamy teraz jasne i spójne dowody z całego świata, że szczepienie przeciwko HPV zapobiega rakowi szyjki macicy. Istotnym odkryciem było to, że powszechnie zgłaszane skutki uboczne szczepionki, często omawiane w mediach społecznościowych, nie miały żadnego związku ze szczepieniem.
Znaczenie szczepienia przed 16. rokiem życia
Im wcześniejsze podanie szczepionki, tym silniejsza ochrona. Dowody są jednoznaczne:
- najlepsze efekty obserwuje się u osób zaszczepionych zanim rozpoczną życie seksualne,
- układ odpornościowy nastolatków reaguje silniejszą i trwalszą odpowiedzią,
- szczepienie chłopców zwiększa odporność populacyjną i zmniejsza transmisję wirusa.
Podkreśla to główna autorka przeglądów, dr Jo Morrison:
Z tych analiz jasno wynika, że szczepienie przeciwko HPV we wczesnej adolescencji może zapobiegać nowotworom i ratować życie. Szczepienie chłopców, jak i dziewcząt, zwiększa ochronę dla wszystkich. Z czasem zobaczymy wpływ szczepień również na inne nowotwory, w tym te dotykające mężczyzn.
Globalne rekomendacje i wyzwania
Wyniki przeglądów wspierają zalecenia WHO dotyczące szczepienia:
- dziewcząt i chłopców,
- najlepiej przed ukończeniem 16. roku życia,
- w połączeniu z regularnymi badaniami przesiewowymi cytologicznymi i leczeniem zmian przedrakowych.
Naukowcy podkreślają jednak, że większość badań dotyczy krajów o wysokich dochodach. Tymczasem to kraje o niskich i średnich dochodach ponoszą największe obciążenie rakiem szyjki macicy – i tam szczepienia mogłyby przynieść największą poprawę zdrowia publicznego.
Długoterminowa perspektywa – pełny obraz poznamy za dekady
Pełne zrozumienie wpływu szczepień HPV na nowotwory głowy i szyi, odbytu czy prącia, które rozwijają się później niż rak szyjki macicy, zajmie jeszcze wiele lat. Jak podkreśla dr Morrison:
Długoterminowe dane będą nadal pogłębiać naszą wiedzę na temat tego, jak szczepienia przeciwko HPV chronią przed rakiem w ciągu całego życia. Chociaż dysponujemy obecnie wystarczającą ilością danych, aby zaobserwować korzystny wpływ szczepień przeciwko HPV na raka szyjki macicy, pełne zrozumienie wpływu szczepień na raka sromu, okolicy odbytu, prącia oraz głowy i szyi, które często rozwijają się w późniejszym wieku, zajmie dekady.
Główne wnioski
- Przeglądy Cochrane obejmujące ponad 132 mln osób potwierdzają, że szczepienia przeciwko HPV znacząco zmniejszają ryzyko raka szyjki macicy i zmian przedrakowych (CIN2+, CIN3+).
- Zaszczepienie przed 16. rokiem życia redukuje ryzyko raka szyjki macicy o 80%, co potwierdzają zarówno badania kliniczne, jak i populacyjne.
- Szczepionki HPV są bezpieczne – działania niepożądane są łagodne i krótkotrwałe, a poważne zdarzają się rzadko i z podobną częstością jak w grupach kontrolnych.
- Wczesne szczepienie obu płci oraz rozwój programów przesiewowych są niezbędne, aby osiągnąć cel WHO: eliminację raka szyjki macicy jako problemu zdrowia publicznego.
Źródło:
- Cochrane Library
- https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD015364/full
- https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD015363.pub2/full
