Lekarze, dentyści, pielęgniarki i położne, wobec których toczy się postępowanie karne, mają obecnie zablokowaną drogę do uzyskania prawa wykonywania zawodu – nawet jeśli nie zostali skazani. Rzecznik Praw Obywatelskich uznał, że to nieproporcjonalne ograniczenie wolności zawodowej i wystąpił do MZ o zmianę przepisów. Resort zapowiedział działania legislacyjne.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jakie przepisy blokują lekarzom i pielęgniarkom uzyskanie prawa wykonywania zawodu mimo braku wyroku skazującego.
- Dlaczego Rzecznik Praw Obywatelskich uznał obecne regulacje za niekonstytucyjne.
- Jakie zmiany legislacyjne zapowiada Ministerstwo Zdrowia.
RPO: obecne przepisy mogą naruszać konstytucyjne prawa
Rzecznik Praw Obywatelskich już dwukrotnie – 15 lutego oraz 17 grudnia 2024 r. – wystąpił do Minister Zdrowia z wnioskiem o zmianę przepisów dotyczących procedury przyznawania prawa wykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki i położnej. Zgłoszone przez RPO wątpliwości mają charakter konstytucyjny i dotyczą obowiązku składania oświadczeń o braku toczącego się postępowania karnego.
Zgodnie z obecnym stanem prawnym, osoba ubiegająca się o prawo wykonywania zawodu musi potwierdzić, że nie toczy się wobec niej postępowanie w sprawie o umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Brak możliwości złożenia takiego oświadczenia – np. z uwagi na sam fakt postawienia zarzutów – skutkuje automatycznym zablokowaniem ścieżki zawodowej, nawet jeśli wobec tej osoby nie zapadł żaden prawomocny wyrok skazujący.
W ocenie Rzecznika taka regulacja może naruszać zasadę domniemania niewinności, gwarantowaną w art. 42 ust. 3 Konstytucji RP, zgodnie z którą każdy uznawany jest za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i potwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. RPO podkreśla również, że ograniczenie możliwości podjęcia pracy w zawodzie medycznym na tym etapie postępowania może być nieproporcjonalne względem celu, jakim jest ochrona pacjentów i standardów zawodowych. Zdaniem Rzecznika, zastosowane rozwiązania godzą również w wolność wykonywania zawodu, gwarantowaną w art. 65 ust. 1 Konstytucji.
Problem szczególnie dotyczy absolwentów uczelni medycznych oraz lekarzy po stażu podyplomowym, którzy – mimo braku wyroku skazującego – nie mają prawa wykonywania zawodu przez cały czas trwania postępowania, co może trwać wiele miesięcy lub nawet lat. Rzecznik zwraca uwagę, że w praktyce może to prowadzić do tzw. podwójnego ukarania, mimo że sąd nigdy nie orzekł winy ani zakazu wykonywania zawodu.
Co proponuje RPO?
Rzecznik proponuje wprowadzenie mechanizmu, który pozwalałby kandydatom na uzyskanie PWZ z jednoczesnym obowiązkiem złożenia rozszerzonego oświadczenia, jeśli toczy się wobec nich postępowanie karne. Takie oświadczenie zawierałoby szczegóły sprawy – m.in. sygnaturę, etap postępowania i zarzuty. Decyzja o przyznaniu prawa do wykonywania zawodu byłaby podejmowana indywidualnie przez sądy lekarskie lub odpowiednie organy samorządu.
Argumenty konstytucyjne
W ocenie RPO, obecne rozwiązania mogą naruszać:
- art. 42 ust. 3 Konstytucji RP – zasadę domniemania niewinności,
- art. 65 ust. 1 Konstytucji RP – wolność wykonywania zawodu,
- art. 31 ust. 3 Konstytucji RP – zasadę proporcjonalności ograniczeń praw.
Wskazano również, że istnieją już przepisy (np. art. 77 ustawy o izbach lekarskich), które pozwalają na tymczasowe zawieszenie PWZ w razie zagrożenia dla pacjentów – lecz dotyczą one osób, które już uzyskały prawo wykonywania zawodu, nie zaś kandydatów.
MZ potwierdza potrzebę zmian
Wobec braku odpowiedzi ze strony MZ, RPO 19 maja 2025 r. skierował sprawę do Prezesa Rady Ministrów, załączając wcześniejsze wystąpienia i prosząc o interwencję. W odpowiedzi z 30 maja 2025 r. przesłanej do Rzecznika Praw Obywatelskich, Ministerstwo Zdrowia – reprezentowane przez podsekretarz stanu Urszulę Demkow – przyznało, że obecnie obowiązujące przepisy mogą prowadzić do nieproporcjonalnych ograniczeń w dostępie do wykonywania zawodów medycznych.
Resort podzielił opinię RPO, zgodnie z którą wymaganie oświadczenia o braku toczącego się postępowania karnego, jako warunku uzyskania prawa wykonywania zawodu, może stać w sprzeczności z konstytucyjną zasadą domniemania niewinności oraz wolnością wykonywania zawodu.
Ministerstwo zauważyło również, że aktualna konstrukcja przepisów de facto uniemożliwia rozpoczęcie pracy zawodowej osobom, wobec których nie zapadł żaden wyrok sądowy, a które jedynie znalazły się w fazie postępowania przygotowawczego. To oznacza, że nawet w przypadku braku winy, lekarz czy pielęgniarka pozostaje wykluczony z rynku pracy przez cały czas trwania postępowania, co może być nie tylko nieproporcjonalne, ale i szkodliwe z punktu widzenia interesu publicznego.
W odpowiedzi resort zdrowia zapowiedział, że problem zostanie uwzględniony przy okazji najbliższej nowelizacji przepisów, które regulują dostęp do zawodów lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki i położnej, a także funkcjonowanie samorządów zawodowych. Ministerstwo nie wskazało jeszcze konkretnego harmonogramu ani kształtu projektowanych zmian, ale podkreśliło, że zgłoszone przez RPO postulaty będą traktowane jako istotna podstawa do dalszych prac legislacyjnych.
Główne wnioski
- Obecne przepisy wymagają oświadczenia o braku toczącego się postępowania karnego – jego brak uniemożliwia uzyskanie PWZ.
- Rzecznik Praw Obywatelskich ocenił, że regulacje te mogą naruszać konstytucyjne prawa, w tym zasadę domniemania niewinności.
- Ministerstwo Zdrowia przyznało, że zmiany są potrzebne, i zapowiedziało nowelizację ustaw dotyczących zawodów medycznych i samorządów.
- Planowane rozwiązania zakładają możliwość indywidualnej oceny kandydatów przez sądy lekarskie lub samorząd zawodowy, a nie automatyczne wykluczanie z zawodu.
Źródło:
- RPO
