Prawo pacjenta do informacji stanowi jeden z kluczowych filarów współczesnej opieki zdrowotnej opartej na partnerstwie i transparentności. Obowiązek przekazywania informacji przez personel medyczny nie jest jedynie formalnością wynikającą z przepisów prawa, lecz fundamentalnym elementem świadomego procesu leczenia i budowania zaufania między lekarzem a pacjentem. Jak podkreśla Rzecznik Praw Pacjenta, właściwa komunikacja jest warunkiem skutecznej terapii, a jej brak – jednym z najczęściej zgłaszanych problemów w ochronie zdrowia.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jakie obowiązki informacyjne spoczywają na lekarzach w relacji z pacjentem.
- Kiedy i w jakim zakresie pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, leczeniu i rokowaniach.
- Jakie są najczęstsze naruszenia prawa do informacji według danych Rzecznika Praw Pacjenta.
- Jakie wyjątki od obowiązku informacyjnego dopuszcza prawo oraz kiedy lekarz może ograniczyć przekaz informacji.
Znaczenie prawa pacjenta do informacji
Prawo pacjenta do informacji obejmuje obowiązek udzielenia rzetelnych, pełnych i zrozumiałych danych dotyczących stanu zdrowia, diagnozy, planowanego leczenia oraz możliwych konsekwencji jego podjęcia lub zaniechania. Jak zaznacza Bartłomiej Chmielowiec, Rzecznik Praw Pacjenta:
Świadomy pacjent to bezpieczny pacjent. Obowiązek informacyjny lekarza nie jest formalnością, ale elementem budowania zaufania i wspólnego podejmowania decyzji o leczeniu. Naszym celem jest, by każdy pacjent w Polsce wiedział, że ma prawo pytać i oczekiwać jasnych odpowiedzi.
Dla personelu medycznego oznacza to konieczność prowadzenia dialogu z pacjentem w sposób dostosowany do jego wieku, stanu zdrowia, poziomu wiedzy i potrzeb poznawczych. Przekazywanie informacji nie może ograniczać się do suchego przekazu danych medycznych – ma wspierać proces decyzyjny pacjenta i umożliwić mu realne uczestnictwo w terapii.
Zakres i formy przekazywania informacji
Obowiązek informacyjny lekarza określony w przepisach prawa medycznego zależy od statusu pacjenta.
- Pacjent pełnoletni i przytomny – otrzymuje pełną informację o swoim stanie zdrowia, diagnozie, planowanym leczeniu, rokowaniach i skutkach terapii.
- Pacjent małoletni powyżej 16. roku życia – informacja przysługuje zarówno jemu, jak i przedstawicielowi ustawowemu.
- Pacjent małoletni poniżej 16. roku życia – dane przekazywane są przedstawicielowi ustawowemu, a sam pacjent otrzymuje je w zakresie dostosowanym do jego możliwości poznawczych.
- Pacjent nieprzytomny lub niezdolny do zrozumienia informacji – lekarz przekazuje informacje osobie bliskiej lub wcześniej upoważnionej przez pacjenta.
Pacjent ma również prawo wskazać osoby, którym lekarz może udzielać informacji o jego stanie zdrowia.
Przekazywanie informacji powinno odbywać się w formie rozmowy, z użyciem prostego, przystępnego języka, a w razie potrzeby z wykorzystaniem materiałów wspomagających (rysunków, broszur, infografik). Choć prawo nie wymaga formy pisemnej, w praktyce istotne jest odpowiednie udokumentowanie rozmowy – dla celów dowodowych oraz jakościowych.
Wyjątki od obowiązku informacyjnego
Ustawodawca przewiduje sytuacje, w których obowiązek informacyjny może zostać ograniczony:
- Na żądanie pacjenta lekarz może w całości lub częściowo odstąpić od przekazywania informacji.
- Lekarz może ograniczyć przekazanie informacji o rokowaniach, jeśli ich ujawnienie mogłoby zaszkodzić pacjentowi – jednak tylko w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach i z zachowaniem dobra pacjenta.
Warto podkreślić, że decyzja o ograniczeniu informacji wymaga rozwagi, a w praktyce klinicznej powinna być uzasadniona i udokumentowana.
Dane z raportów Rzecznika Praw Pacjenta: skala problemu
Prawo do informacji wciąż pozostaje jednym z najczęściej naruszanych obszarów w relacjach pacjent–lekarz. Z danych Rzecznika Praw Pacjenta wynika, że w 2024 roku zarejestrowano 10 415 zgłoszeń dotyczących prawa do informacji, co stanowi ponad 10,5% wszystkich zgłoszeń.
W pierwszych trzech kwartałach 2025 roku odnotowano już 6911 sygnałów, z czego:
- ponad 80% zgłoszeń napłynęło poprzez infolinię,
- 18% stanowiły zgłoszenia pisemne,
- wśród zgłoszeń pisemnych 36% dotyczyło braku informacji o stanie zdrowia lub leczeniu, a 44% – niewłaściwego informowania o prawach pacjenta.
Najczęstsze problemy to brak informacji o przysługujących pacjentowi prawach oraz nieprawidłowa komunikacja dotycząca procedury składania skarg. Dane te wskazują, że mimo postępów w obszarze praw pacjenta, standard komunikacji wciąż wymaga systemowych usprawnień i szkoleń wśród personelu medycznego.
Legal Design w praktyce – jak uprościć prawo o informacji
Rzecznik Praw Pacjenta, we współpracy z Uniwersytetem SWPS, wdraża rozwiązania z zakresu Legal Design, które mają na celu przedstawienie skomplikowanych przepisów w formie prostych diagramów i infografik. Jednym z efektów jest graficzne opracowanie schematu pokazującego, kto, kiedy i w jakim zakresie ma prawo do informacji o stanie zdrowia, diagnozie i rokowaniach.
Takie narzędzia wspierają lekarzy, pielęgniarki i innych profesjonalistów w praktycznej realizacji obowiązków informacyjnych, ułatwiając zachowanie zgodności z przepisami i poprawiając komunikację z pacjentem.
Główne wnioski
- Prawo pacjenta do informacji to jeden z kluczowych elementów partnerskiej relacji w ochronie zdrowia – lekarz ma obowiązek przekazać pacjentowi jasne i zrozumiałe dane o diagnozie i leczeniu.
- Obowiązek ten jest zróżnicowany w zależności od wiekU, przytomności i zdolności pacjenta, a także może być modyfikowany na jego żądanie lub ze względu na dobro pacjenta.
- W 2024 roku do Rzecznika Praw Pacjenta wpłynęło ponad 10 400 zgłoszeń dotyczących naruszeń prawa do informacji, co stanowiło ponad 10,5% wszystkich skarg.
- Działania edukacyjne i wdrażanie narzędzi takich jak Legal Design pomagają profesjonalistom medycznym lepiej realizować obowiązek informacyjny i zwiększają transparentność opieki.
Źródło:
- https://www.gov.pl/web/rpp/prawo-pacjenta-do-informacji–fundament-swiadomego-leczenia
