Kobiety stanowią większość pacjentów z chorobą Alzheimera. Statystyki są jednoznaczne: kobiety są około dwa razy bardziej narażone na rozwój tej choroby niż mężczyźni. Przez lata sądzono, że różnica ta wynika głównie z dłuższej długości życia kobiet. Obecnie wiadomo, że to zbyt proste wyjaśnienie. Coraz więcej badań wskazuje, że u podstaw tej różnicy leżą konkretne mechanizmy biologiczne – związane z chromosomami, hormonami oraz sposobem starzenia się mózgu u kobiet.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Dlaczego kobiety są statystycznie dwa razy bardziej narażone na chorobę Alzheimera niż mężczyźni
- Jaką rolę odgrywają chromosomy X i Y oraz geny w podatności na choroby neurodegeneracyjne
- Jak menopauza i hormony płciowe wpływają na rozwój zmian w mózgu związanych z Alzheimerem
- Dlaczego moment rozpoczęcia terapii hormonalnej może decydować o jej wpływie na funkcje poznawcze
Chromosomy X i Y – genetyczne źródła różnic
Jedną z kluczowych biologicznych różnic między kobietami, a mężczyznami jest układ chromosomów płci. Kobiety posiadają dwa chromosomy X, mężczyźni jeden chromosom X i jeden Y. Jak tłumaczy dr Anna Bonkhoff, neurolog z Harvard Medical School i Mass General Brigham, różnice te mają fundamentalne znaczenie:
Wiemy, że biologiczni mężczyźni i kobiety różnią się liczbą chromosomów X. Wiele genów układu odpornościowego i regulujących strukturę mózgu znajduje się na chromosomie X, więc dawki różnią się w pewnym stopniu między mężczyznami i kobietami. Wydaje się, że to ma wpływ.
Choć jeden z chromosomów X u kobiet ulega procesowi wyciszenia (inaktywacji), wyciszenie to jest częściowe. Niektóre geny nadal pozostają aktywne, co może prowadzić do różnic w funkcjonowaniu układu odpornościowego oraz strukturze i metabolizmie mózgu. To właśnie na chromosomie X znajdują się geny powiązane m.in. z chorobą Alzheimera.
Rola hormonów i wpływ menopauzy
Drugim istotnym czynnikiem różnicującym kobiety i mężczyzn są hormony płciowe – przede wszystkim estrogen i progesteron. Estrogeny odgrywają ważną rolę nie tylko w układzie rozrodczym, ale również w regulacji funkcji mózgu, neuroprotekcji i plastyczności neuronów.
W okresie menopauzy – który u kobiet przypada zazwyczaj między 45., a 55. rokiem życia – następuje gwałtowny spadek poziomu tych hormonów. Zdaniem Bonkhoff:
Menopauza jest częścią układanki, prawdopodobnie jedną z większych. Nie mówię, że jest jedyną – starzenie się jest istotne samo w sobie, a istnieje wiele interesujących badań dotyczących tego, co starzenie robi z układem odpornościowym, które wydają się mieć implikacje dla zmian poznawczych.
Zmiany hormonalne mogą wpływać na gromadzenie się białek charakterystycznych dla choroby Alzheimera, w tym białka tau i beta-amyloidu.
Hormonalna terapia zastępcza: korzyści i ryzyko
Badania prowadzone przez Rachel Buckley z Harvard Medical School i Massachusetts General Hospital wykazały, że sposób oraz moment wdrożenia hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) ma znaczenie dla ryzyka rozwoju Alzheimera.
W szczególności, HTZ rozpoczęta po 70. roku życia wiązała się z wyższą akumulacją białka tau i większym pogorszeniem funkcji poznawczych. Jak podkreśla Buckley:
Terapia hormonalna u starszych kobiet wiązała się ze wzrostem tau i spadkiem funkcji poznawczych. Nie wiązała się ze wzrostem amyloidu beta, który jest obecnie powszechnym celem terapeutycznym.
Jej zespół podkreślił, że korzyści z HTZ obserwuje się u młodszych kobiet, natomiast u starszych – może ona mieć działanie odwrotne. To potwierdza tzw. „hipotezę okna terapeutycznego”, zgodnie z którą czas wdrożenia terapii hormonalnej ma kluczowe znaczenie.
Wyzwania badawcze i dalszy kierunek nauki
Zarówno Bonkhoff, jak i Buckley, zgodnie twierdzą, że wciąż brakuje wielu ważnych danych – m.in. szczegółowej historii rozrodczej kobiet, wieku rozpoczęcia terapii hormonalnej, jej długości i przebiegu.
Pracujemy z wieloma danymi wtórnymi, które już istnieją, i to jest świetne, ale istnieją ograniczenia tego, co możemy z nimi zrobić – powiedziała Buckley. Próbujemy sprawdzić, czy możemy stworzyć nowy projekt badania, w którym naprawdę możemy przyjrzeć się czasowi menopauzy, temu, co zmienia się we krwi, co zmienia się w mózgu, co zmienia się w poznaniu i jak to może być powiązane z ryzykiem w późniejszym życiu.
Tego rodzaju badania są niezbędne do opracowania spersonalizowanych strategii prewencji i leczenia. Badacze podkreślają również, że analogiczne różnice płciowe występują w wielu innych chorobach neurologicznych – migrenie, stwardnieniu rozsianym, chorobie Parkinsona czy guzach mózgu – co wskazuje na głęboko zakorzenione mechanizmy biologiczne różnicujące płcie.
👉 Wyniki oraz opis badań znajdziesz pod TYM LINKIEM
Główne wnioski
- Kobiety są około dwa razy bardziej narażone na rozwój choroby Alzheimera niż mężczyźni, a przyczyną nie jest wyłącznie ich dłuższa długość życia.
- Różnice genetyczne wynikające z posiadania dwóch chromosomów X mogą wpływać na układ odpornościowy, strukturę mózgu i ryzyko neurodegeneracji.
- Menopauza i spadek poziomu estrogenów znacząco wpływają na funkcje poznawcze i mogą nasilać odkładanie się białka tau – kluczowego w patogenezie Alzheimera.
- Czas wdrożenia terapii hormonalnej ma kluczowe znaczenie – rozpoczęcie jej po 70. roku życia może pogarszać funkcje poznawcze, a nie je chronić.
Źródło:
- Harvard University
- Science Advances
