Rozwój sztucznej inteligencji, organoidów mózgowych i neurotechnologii postępuje w szybkim tempie. Tymczasem jedno z najważniejszych pytań nauki – czym właściwie jest świadomość – wciąż pozostaje bez odpowiedzi. W opublikowanym w Frontiers in Science przeglądzie, międzynarodowy zespół badaczy apeluje o przyspieszenie badań nad naturą świadomości. Ich zdaniem to nie tylko wyzwanie intelektualne, ale też pilna konieczność etyczna, mająca wpływ na prawo, medycynę, sztuczną inteligencję i społeczne decyzje przyszłości.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Dlaczego naukowcy apelują o pilne zrozumienie świadomości w kontekście rozwoju sztucznej inteligencji.
- Jakie konsekwencje etyczne i prawne może mieć stworzenie świadomych systemów, w tym AI i organoidów mózgowych.
- W jakich obszarach – od medycyny po prawo – nowe badania nad świadomością mogą zmienić obecne podejście.
- Jakie metody naukowcy proponują do wykrywania i oceny świadomości u ludzi, zwierząt i maszyn.
Dlaczego świadomość musi być dziś priorytetem?
Zrozumienie świadomości jest jednym z największych wyzwań nauki XXI wieku – i jest teraz pilne ze względu na postęp w dziedzinie sztucznej inteligencji i innych technologii – podkreślił prof. Axel Cleeremans z Université Libre de Bruxelles, główny autor publikacji.
Autorzy wskazują, że świadomość – rozumiana jako zdolność do bycia świadomym siebie i otoczenia – przestała być czysto filozoficzną kategorią. Jej zrozumienie ma dziś kluczowe znaczenie dla rozwijających się dziedzin, takich jak:
- interfejsy mózg–komputer,
- neurotechnologie wspomagające terapię psychiatryczną,
- tworzenie organoidów mózgowych,
- systemy sztucznej inteligencji symulujące ludzkie myślenie.
Gdybyśmy byli w stanie stworzyć świadomość – nawet przypadkowo – wiązałoby się to z ogromnymi wyzwaniami etycznymi, a nawet ryzykiem egzystencjalnym – dodał Cleeremans.
Co oznacza „świadomość” – i czy można ją zmierzyć?
Pomimo dekad badań, nauka wciąż nie potrafi jednoznacznie wyjaśnić, w jaki sposób subiektywne doświadczenie – uczucie istnienia, odczuwania bólu czy zachwytu – powstaje w procesach biologicznych. Znane są struktury mózgowe zaangażowane w świadomość, jak np. kora przedczołowa, wzgórze czy układ siatkowaty, ale ich rola nie jest do końca jasna.
Badacze postulują opracowanie tzw. testów świadomości – obiektywnych, opartych na dowodach metod wykrywania świadomości u różnych systemów: od płodów, przez osoby w stanie śpiączki, po sztuczne sieci neuronowe. Byłoby to możliwe m.in. dzięki zaawansowanym technikom EEG, fMRI i analizom bazującym na zintegrowanej teorii informacji oraz teorii globalnej przestrzeni roboczej.
Konsekwencje dla prawa, medycyny i społeczeństwa
Wdrożenie testów świadomości miałoby potencjalnie rewolucyjny wpływ na wiele dziedzin życia. Naukowcy wskazują na kilka kluczowych obszarów:
Medycyna i opieka nad pacjentami
Lepsze narzędzia oceny świadomości pozwoliłyby odróżnić stan niereagującego czuwania od minimalnej świadomości – co zmieniłoby podejście do leczenia pacjentów w śpiączce, z zaawansowaną demencją lub pod znieczuleniem ogólnym.
Zdrowie psychiczne
Rozumienie biologii subiektywnych doświadczeń może pomóc w opracowaniu skuteczniejszych terapii dla pacjentów z depresją, schizofrenią czy zaburzeniami lękowymi – szczególnie w obszarach, gdzie klasyczne modele zwierzęce zawodzą.
Etyka wobec zwierząt i nowych form życia
Identyfikacja świadomości u różnych gatunków oraz w tworzonych sztucznie systemach biologicznych mogłaby przedefiniować nasze moralne zobowiązania.
Zrozumienie natury świadomości u konkretnych zwierząt zmieniłoby sposób, w jaki je traktujemy, a także nowe systemy biologiczne, które są syntetycznie generowane przez naukowców – zaznaczył prof. Liad Mudrik z Uniwersytetu w Tel Awiwie.
Prawo karne i odpowiedzialność
Jeśli świadomość okaże się wynikiem głównie nieświadomych procesów biologicznych, może to zachwiać podstawami takich koncepcji prawnych jak mens rea („winny umysł”). To wyzwanie dla sądów, które mogą być zmuszone do ponownego określenia, czym jest odpowiedzialność i świadome działanie.
Czy świadomość może powstać w maszynie?
Część badaczy dopuszcza możliwość, że złożona sztuczna inteligencja – albo mózgowopodobne systemy biologiczne, takie jak organoidy – może osiągnąć formę świadomości. Inni twierdzą, że czynniki biologiczne są do tego niezbędne.
Nawet jeśli «świadoma sztuczna inteligencja» jest niemożliwa przy użyciu standardowych komputerów cyfrowych, sztuczna inteligencja, która sprawia wrażenie świadomej, stwarza wiele wyzwań społecznych i etycznych – ostrzega prof. Anil Seth z Uniwersytetu Sussex.
W tym kontekście odczuwalna pilność zrozumienia świadomości nie wynika wyłącznie z ciekawości naukowej, lecz z realnego ryzyka niekontrolowanego przekroczenia granicy, której natury jeszcze nie rozumiemy.
Potrzeba współpracy i nowego podejścia
Aby przyspieszyć postęp, autorzy publikacji apelują o skoordynowane, międzynarodowe i oparte na dowodach badania – w tym tzw. antagonistyczne kolaboracje, w których zwolennicy konkurencyjnych teorii wspólnie projektują eksperymenty.
Potrzebujemy więcej zespołowej pracy naukowej, aby przełamać teoretyczne bariery i przezwyciężyć istniejące uprzedzenia i założenia – stwierdził Mudrik.
Cleeremans dodaje:
Współpraca jest niezbędna, aby osiągnąć postęp i zapewnić, że społeczeństwo będzie przygotowane na etyczne, medyczne i technologiczne konsekwencje zrozumienia, a być może i stworzenia, świadomości.
👉 Wyniki oraz opis badań znajdziesz pod tym linkiem: https://www.frontiersin.org/journals/science/articles/10.3389/fsci.2025.1546279/full
Główne wnioski
- Naukowcy uznają zrozumienie świadomości za pilny priorytet naukowy w obliczu dynamicznego rozwoju AI i neurotechnologii – brak wiedzy może prowadzić do poważnych błędów etycznych i prawnych.
- Świadomość może mieć kluczowe znaczenie w diagnostyce medycznej – nowe testy mogą pomóc w ocenie pacjentów w śpiączce, z demencją lub zaburzeniami psychicznymi.
- Wykrywanie świadomości u zwierząt i systemów sztucznych może zrewidować naszą moralną odpowiedzialność wobec istot żywych oraz zmienić zasady badań i hodowli.
- Świadoma AI – nawet pozorna – niesie zagrożenia społeczne, dlatego konieczna jest globalna, interdyscyplinarna współpraca i testowanie teorii w praktyce.
Źródło:
- Frontiers in Science
