Toczeń to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która dotyka miliony osób na świecie i wciąż pozostaje wyzwaniem terapeutycznym. Choć od dawna podejrzewano udział czynników środowiskowych i wirusowych, dotychczas brakowało jednoznacznych dowodów wskazujących, co dokładnie uruchamia tę nadmierną reakcję układu odpornościowego. Najnowsze badania zespołu z Uniwersytetu Stanforda, opublikowane w Science Translational Medicine, dostarczają najbardziej przekonujących danych do tej pory. Wyniki wskazują, że powszechny wirus Epsteina-Barr (EBV), znany jako główna przyczyna mononukleozy, może być kluczowym wyzwalaczem tocznia – potencjalnie u wszystkich chorych.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jak najnowsze badania Uniwersytetu Stanforda łączą wirusa Epsteina-Barr (EBV) z rozwojem tocznia.
- W jaki sposób EBV manipuluje limfocytami B, prowadząc do reakcji autoimmunologicznych.
- Dlaczego zakażenie EBV jest niemal powszechne i co oznacza to dla ryzyka zachorowania.
- Jakie nowe możliwości terapeutyczne i profilaktyczne otwierają się dzięki odkryciu mechanizmu wyzwalającego toczeń.
EBV jako ukryty inicjator reakcji autoimmunologicznej
Wirus Epsteina-Barr jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych patogenów na świecie – nosi go ponad 90 proc. dorosłych. Zakażenie następuje zwykle w dzieciństwie lub wieku nastoletnim, najczęściej przez ślinę. Choć u większości osób przebiega łagodnie, wirus pozostaje w organizmie na całe życie, ukrywając się w limfocytach B. Główny autor badania, dr William Robinson, podkreślił znaczenie odkrycia:
To najbardziej przełomowe odkrycie w mojej karierze naukowej. Uważamy, że dotyczy 100 proc. przypadków tocznia.
EBV nie tylko przejmuje kontrolę nad limfocytami B, lecz także może je nakłaniać do atakowania własnych tkanek. To fundamentalny mechanizm obserwowany w toczniu, w którym układ odpornościowy zaczyna zwalczać zdrowe komórki organizmu.
Jak wirus zmienia działanie układu odpornościowego?
Naukowcy od dawna wiedzieli, że niemal każda osoba z toczniem jest zakażona EBV. Nie było jednak wiadomo, czy wirus pełni rolę współwystępującego patogenu, czy też aktywnie uruchamia proces chorobowy. W najnowszej analizie zastosowano zaawansowane technologie sekwencjonowania, które pozwoliły odtworzyć interakcje między wirusem a limfocytami B na poziomie molekularnym. Wyniki są jednoznaczne:
- zakażone limfocyty B występują około 25 razy częściej u osób z toczniem niż u osób zdrowych,
- EBV wytwarza białko EBNA2, które aktywuje ludzkie geny odpowiedzialne za nasilenie reakcji zapalnej,
- nadreaktywne limfocyty B inicjują kaskadę immunologiczną, w której kolejne komórki odpornościowe zaczynają atakować jądra komórkowe – typowy znak tocznia.
Kiedy liczba takich komórek przekroczy pewien próg, układ odpornościowy „uruchamia się” przeciwko organizmowi, prowadząc do pełnoobjawowej choroby.
Toczeń – kogo dotyka i dlaczego?
Toczeń to choroba o złożonej etiologii, obejmująca czynniki genetyczne, środowiskowe i immunologiczne. Dotyczy przede wszystkim kobiet – stanowią one ok. 90 proc. przypadków. Choroba może atakować:
- skórę,
- stawy,
- nerki,
- serce,
- układ nerwowy.
Większość pacjentów doświadcza okresów zaostrzeń i remisji, a leczenie polega na kontrolowaniu objawów i ograniczaniu stanu zapalnego. U około 5 proc. chorych rozwijają się powikłania zagrażające życiu.
Konsekwencje odkrycia i perspektywa przyszłych terapii
Badacze ze Stanforda podkreślają, że mechanizmy ujawnione w toczniu mogą mieć znaczenie również dla innych chorób autoimmunologicznych. Podobny schemat hiperaktywacji limfocytów B obserwuje się m.in. w:
- stwardnieniu rozsianym,
- reumatoidalnym zapaleniu stawów,
- chorobie Leśniowskiego-Crohna.
To sugeruje istnienie wspólnego „wirusa inicjującego”, którego rola była dotąd niedoceniana.
Obiecującym kierunkiem są szczepionki przeciw EBV. Kilka firm pracuje nad ich opracowaniem, a niektóre preparaty są już testowane w badaniach klinicznych. Ich skuteczność będzie jednak zależeć od momentu podania – jak podkreślają autorzy badania, szczepienia mogą działać jedynie przed kontaktem z wirusem, co oznacza konieczność podawania ich w dzieciństwie.
Dr Robinson podsumował ryzyko związane z zakażeniem EBV słowami:
Praktycznie jedynym sposobem, by nie złapać EBV, jest życie w bańce. Jeśli żyłeś normalnie, prawdopodobieństwo, że jesteś zakażony, wynosi niemal 20:1.
👉 Wyniki oraz opis badań znajdziesz pod tym linkiem: https://www.science.org/doi/10.1126/scitranslmed.ady0210
Główne wnioski
- Wirus Epsteina-Barr jest potencjalnym wyzwalaczem tocznia — zakażone limfocyty B występują u pacjentów 25 razy częściej niż u osób zdrowych.
- EBV aktywuje białko EBNA2, które uruchamia geny nasilające stan zapalny i inicjuje autoagresję układu odpornościowego.
- Zakażenie EBV jest niemal powszechne — nosi go ponad 90 proc. dorosłych — co wskazuje na możliwą rolę czynników genetycznych i środowiskowych w ujawnieniu choroby.
- Odkrycie otwiera drogę do szczepionek przeciw EBV oraz nowych terapii ukierunkowanych na mechanizmy wyzwalające choroby autoimmunologiczne.
Źródło:
- Stanford University
- Science Translational Medicine
