Z dniem 31 marca 2025 roku wygasło zezwolenie na eksploatację jedynego w Polsce reaktora jądrowego – badawczego reaktora MARIA w Świerku. To oznacza wstrzymanie pracy obiektu, który odpowiada m.in. za produkcję 10% światowego zapotrzebowania na molibden-99 – izotopu niezbędnego w diagnostyce i leczeniu nowotworów. Choć procedura uzyskania nowej licencji została uruchomiona już w sierpniu 2024 roku, proces administracyjny wciąż trwa. Polska traci tymczasowo dostęp do strategicznej jednostki dla medycyny, nauki i przemysłu.
Reaktor MARIA – jedyny taki obiekt w Polsce
Reaktor MARIA to najważniejsze i jedyne tego typu urządzenie jądrowe działające obecnie w Polsce. Został uruchomiony w 1974 roku w dawnej strukturze Instytutu Badań Jądrowych (IBJ) i nazwany na cześć Marii Skłodowskiej-Curie. Jego moc cieplna wynosi 30 MW, a sercem obiektu jest silny strumień neutronów, który umożliwia produkcję radioizotopów i prowadzenie zaawansowanych badań naukowych.
W ciągu pięciu dekad funkcjonowania MARIA przeszła liczne modernizacje, w tym kluczowe zmiany dotyczące rodzaju paliwa – od wysoko wzbogaconego, do obecnie stosowanego niskowzbogaconego (19,75% uranu-235). Rocznie reaktor pracuje przez 4000–5000 godzin, wykorzystując 16–26 elementów paliwowych.
Dlaczego reaktor został wyłączony?
Zgodnie z informacją opublikowaną przez Państwową Agencję Atomistyki (PAA), od 1 kwietnia 2025 roku reaktor MARIA został czasowo wyłączony z powodu braku ważnego zezwolenia na eksploatację. Poprzednia licencja wygasła 31 marca, a nowa decyzja administracyjna wciąż jest analizowana.
Wniosek o wydanie nowego pozwolenia został złożony przez Narodowe Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) już 20 sierpnia 2024 roku. Złożona dokumentacja zawiera ponad 30 obszernych pozycji wraz z załącznikami. PAA wskazuje, że decyzja zostanie wydana dopiero po pełnym zweryfikowaniu, czy obiekt spełnia wymagania w zakresie bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej oraz zabezpieczeń fizycznych.
Szacuje się, że działalność reaktora zostanie wznowiona najwcześniej na początku maja 2025 roku.
Kluczowe znaczenie dla medycyny i przemysłu
Reaktor MARIA nie produkuje energii elektrycznej, lecz jego rola w systemie ochrony zdrowia jest nie do przecenienia. To właśnie w Świerku wytwarzany jest molibden-99 – radioizotop wykorzystywany w blisko 70% procedur medycyny nuklearnej. MARIA odpowiada za 10% jego światowej produkcji. Dla porównania – pozostałe 90% wytwarza zaledwie siedem innych reaktorów na świecie. Tymczasowe wyłączenie polskiej jednostki oznacza poważne zakłócenie globalnego łańcucha dostaw.
Oprócz molibdenu-99, MARIA produkuje także jod-131 (niezbędny w diagnostyce i terapii nowotworów tarczycy), lutet-177, fosfor-32, samar-153, kobalt-60 i holm-166. Izotopy te są eksportowane przez markę POLATOM do ponad 80 krajów, co czyni Polskę jednym z liderów światowego rynku radiofarmaceutyków.
Problem systemowy – brak stabilnego finansowania
Choć brak licencji uniemożliwia bieżącą eksploatację, eksperci wskazują na głębsze problemy związane z funkcjonowaniem reaktora. Jak zaznacza Jakub Wiech z portalu Energetyka24:
To, co jest zdecydowanie najpoważniejszym zagrożeniem dla tego reaktora to fakt, że Polska – jako państwo – ma go systemowo gdzieś.
Jakub Wiech podkreśla, że MARIA nie ma stałego finansowania – działa w dużej mierze dzięki grantom i projektom badawczym. Ministerialna dotacja pokrywa zaledwie 10% kosztów działalności. Według jego wyliczeń, roczne potrzeby finansowe MARII są porównywalne z wydatkami budżetu państwa na górnictwo w ciągu zaledwie dwóch tygodni.
Mili Państwo, od jutra do 8 maja nie będzie działał reaktor MARIA. Powód? Wygasa licencja Państwowej Agencji Atomistyki, a proces wydania nowej nie został ukończony.
— Jakub Wiech (@jakubwiech) March 31, 2025
Oznacza to, że przez ponad miesiąc jedyny działający w Polsce reaktor jądrowy nie będzie produkował molibdenu-99… pic.twitter.com/zjheUcHyTh
Wsparcie kadry, nauki i gospodarki
Poza produkcją radioizotopów, reaktor MARIA stanowi fundament szkoleniowy dla przyszłych specjalistów sektora jądrowego. Jego infrastruktura jest wykorzystywana do badań fizycznych, neutronograficznych, domieszkowania półprzewodników, a także neutronowej modyfikacji materiałów. To miejsce, w którym kształci się kadra naukowa i inżynierska – kluczowa dla przyszłości polskiej energetyki jądrowej.
W październiku 2024 roku MARIA obchodziła 50-lecie działalności. Mimo wieku, dzięki ciągłym modernizacjom, pozostaje jednym z najnowocześniejszych reaktorów badawczych w Europie. Zgodnie z planami NCBJ, reaktor ma szansę pracować przynajmniej do połowy XXI wieku.
Źródła:
- energetyka24.com
- ncbj.gov.pl
- radiokrakow.pl