Kryzys klimatyczny to dziś jedno z największych zagrożeń dla zdrowia publicznego – nie tylko w perspektywie przyszłości, lecz tu i teraz. Jak pokazuje najnowszy raport Lancet Countdown on Health and Climate Change 2025, opublikowany we współpracy ze Światową Organizacją Zdrowia (WHO), skutki zmian klimatycznych już teraz kosztują życie setek tysięcy osób rocznie, obciążają systemy opieki zdrowotnej i gospodarki na całym świecie. Wnioski raportu, przedstawione tuż przed konferencją klimatyczną COP30 w Brazylii, stanowią nie tylko ostrzeżenie – ale i apel do globalnych liderów o zdecydowane działania na rzecz zdrowia ludzi i planety.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jak zmiany klimatyczne wpływają na zdrowie ludzi – poznasz skalę zgonów związanych z upałami i niedożywieniem oraz ich ekonomiczne konsekwencje.
- Dlaczego bezczynność rządów kosztuje życie – zobaczysz, jak wysokie dotacje do paliw kopalnych hamują działania na rzecz klimatu i zdrowia.
- Jakie są korzyści z działań klimatycznych – dowiesz się, ile istnień ludzkich można uratować dzięki odnawialnym źródłom energii i lepszemu powietrzu.
- W jaki sposób sektor zdrowia angażuje się w walkę z kryzysem klimatycznym – sprawdzisz, jak szpitale redukują emisje i przygotowują się na zagrożenia.
Rosnąca śmiertelność z powodu upałów – liczby nie pozostawiają złudzeń
Wskaźnik śmiertelności z powodu upałów wzrósł o 23% od lat 90., a obecnie notuje się średnio 546 000 zgonów rocznie z tego powodu. W 2024 roku przeciętny człowiek był narażony na 16 dni ekstremalnych temperatur, które nie wystąpiłyby bez wpływu człowieka na klimat. Szczególnie zagrożone są niemowlęta i osoby starsze – te grupy doświadczyły średnio ponad 20 dni fal upałów rocznie, co stanowi czterokrotny wzrost w porównaniu z ostatnimi dwoma dekadami.
Kryzys klimatyczny to także kryzys żywnościowy i gospodarczy
Zmiany klimatyczne – poprzez susze i pożary – prowadzą do niedoborów żywności. W 2023 roku dodatkowe 124 miliony ludzi doświadczyło umiarkowanego lub poważnego braku bezpieczeństwa żywnościowego. Jednocześnie straty ekonomiczne są ogromne: narażenie na upały przyczyniło się do utraty 640 miliardów godzin pracy w 2024 roku. Przełożyło się to na spadek produktywności o 1,09 biliona dolarów. Koszty zgonów osób starszych spowodowanych upałami wyniosły aż 261 miliardów dolarów.
Dotacje do paliw kopalnych przewyższają wydatki na zdrowie
Raport wyraźnie wskazuje, że polityka energetyczna wielu państw nadal działa na niekorzyść zdrowia publicznego. W 2023 roku rządy przeznaczyły łącznie 956 miliardów dolarów na dotacje netto do paliw kopalnych – ponad trzykrotnie więcej niż wyniosły deklaracje wsparcia krajów najbardziej dotkniętych zmianami klimatycznymi. Co więcej, w 15 krajach środki te przekroczyły całkowity krajowy budżet na ochronę zdrowia.
Działania klimatyczne przynoszą wymierne korzyści zdrowotne
Z drugiej strony, raport „Lancet Countdown” nie ogranicza się jedynie do krytyki – wskazuje również konkretne przykłady skutecznych rozwiązań. W latach 2010–2022 udało się uniknąć średnio 160 000 przedwczesnych zgonów rocznie dzięki ograniczeniu zanieczyszczenia powietrza związanego ze spalaniem węgla. Produkcja energii odnawialnej osiągnęła rekordowy poziom 12% globalnego miksu energetycznego, generując 16 milionów miejsc pracy. Dr Marina Romanello, dyrektor wykonawcza Lancet Countdown, komentuje:
Szybkie wycofywanie paliw kopalnych na rzecz czystej energii odnawialnej i efektywnego wykorzystania energii pozostaje najskuteczniejszym sposobem na spowolnienie zmian klimatu i ochronę życia. (…) Potencjalnie możemy uratować ponad dziesięć milionów istnień ludzkich rocznie.
Sektor zdrowia pokazuje drogę – redukcja emisji i lepsze przygotowanie
Sektor opieki zdrowotnej odegrał kluczową rolę w działaniach na rzecz klimatu. Między 2021 ,a 2022 rokiem globalna emisja gazów cieplarnianych związana z systemami ochrony zdrowia spadła o 16%, jednocześnie przyczyniając się do poprawy jakości świadczeń. Coraz więcej krajów analizuje zagrożenia klimatyczne i przygotowuje odpowiednie strategie. Już 58% państw członkowskich WHO przeprowadziło ocenę wrażliwości systemów ochrony zdrowia na zmiany klimatu, a 60% opracowało Narodowy Plan Adaptacji w Ochronie Zdrowia.
Zdrowie w centrum działań na rzecz klimatu przed COP30
WHO oraz autorzy raportu wzywają do tego, by ochrona zdrowia została uznana za centralny punkt polityk klimatycznych. Nadchodzący szczyt COP30 w brazylijskim Belém to kluczowy moment, by oprzeć decyzje polityczne na dowodach naukowych zawartych w raporcie. WHO zapowiedziała publikację specjalnego raportu COP30 dotyczącego zdrowia i zmian klimatycznych, który ma wspierać realizację Planu Działań z Belém – oczekiwanego przełomowego dokumentu tego szczytu.
Główne wnioski
- Średnio 546 000 osób rocznie umiera z powodu upałów, a liczba ta stale rośnie wraz z ociepleniem klimatu. Szczególnie narażone są niemowlęta i osoby starsze.
- W 2023 r. rządy przeznaczyły 956 mld dolarów na dotacje do paliw kopalnych, czyli trzykrotnie więcej niż na działania wspierające kraje dotknięte zmianami klimatu.
- Redukcja zanieczyszczeń powietrza z węgla pozwoliła uniknąć 160 000 zgonów rocznie w latach 2010–2022. Energetyka odnawialna stworzyła 16 mln miejsc pracy.
- Sektor zdrowia ograniczył emisję gazów cieplarnianych o 16% w skali roku, a większość państw członkowskich WHO przygotowuje się do przyszłych zagrożeń klimatycznych.
Źródło:
- WHO
