Zaktualizowany Europejski System Informacji o Raku (ECIS) prezentuje najnowsze dane dotyczące zachorowalności i umieralności na nowotwory w 32 krajach Europy. Statystyki ukazują nie tylko rosnące wyzwania zdrowotne, ale też głębokie nierówności między regionami. Szczególnie niepokojący jest wzrost liczby przypadków raka płuc u kobiet oraz prognozy dla Polski.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jakie nierówności w zakresie zachorowalności i umieralności na nowotwory występują w Europie i w Polsce.
- Które typy nowotworów zyskują na znaczeniu, a które się wycofują – na podstawie danych z systemu ECIS.
- Jakie są kluczowe czynniki ryzyka nowotworów w Polsce i jakie działania profilaktyczne są wdrażane.
- W jaki sposób dane z Europejskiego Systemu Informacji o Raku (ECIS) wspierają planowanie polityki zdrowotnej.
ECIS – lustro stanu europejskiej onkologii
Europejski System Informacji o Raku (ECIS), administrowany przez Wspólne Centrum Badawcze (JRC), to jedna z najważniejszych baz danych dotyczących nowotworów w Europie. Obejmuje ponad 125 rejestrów z 32 krajów i zawiera dane dotyczące aż 68 typów nowotworów, prezentując wskaźniki zapadalności i śmiertelności z podziałem na płeć, wiek i region.
Zaktualizowana wersja systemu oferuje ustandaryzowane dane historyczne i bieżące, umożliwiające porównania między krajami i ocenę zmian w czasie. Ułatwia to analizę trendów epidemiologicznych i planowanie skutecznych działań w ramach polityki zdrowotnej.
Wzrost zachorowań na raka płuc u kobiet
Jednym z najbardziej niepokojących trendów wykazanych przez ECIS jest rosnąca liczba przypadków raka płuc wśród kobiet. W przeciwieństwie do mężczyzn, u których od lat 70. obserwuje się systematyczny spadek zachorowalności, u kobiet trend ten jest odwrotny.
W Danii już w 2009 roku wskaźnik zapadalności u kobiet zbliżył się do 79 przypadków na 100 000 mieszkańców. Wzrost obserwuje się także w Austrii, Holandii, Czechach i Belgii. Zjawisko to tłumaczy się opóźnionym rozpowszechnieniem palenia tytoniu wśród kobiet w drugiej połowie XX wieku.
Komisja Europejska podkreśla, że sytuacja ta wymaga skierowania działań profilaktycznych właśnie w stronę kobiet – od kampanii antynikotynowych po programy wczesnego wykrywania.
Rak żołądka w odwrocie
W przeciwieństwie do raka płuc, przypadki raka żołądka znacząco maleją. Zarówno liczba zachorowań, jak i umieralność wyraźnie spadły w wielu krajach – m.in. w Austrii, Litwie czy Czechach.
W niemieckiej Nadrenii-Palatynacie w 2014 roku odnotowano współczynnik zapadalności na poziomie 15,5 na 100 000 mieszkańców – to znaczny spadek w porównaniu z latami 80.
Tę pozytywną zmianę przypisuje się:
- poprawie jakości żywności i warunków sanitarnych,
- większej dostępności antybiotykoterapii eliminującej Helicobacter pylori,
- ograniczeniu spożycia solonych i konserwowanych produktów.
Rak piersi – więcej diagnoz, ale mniej zgonów
Nowotwór piersi to nadal najczęściej diagnozowany rak u kobiet w Europie. W niektórych regionach wskaźnik zapadalności przekracza 195 przypadków na 100 000 kobiet. Jednocześnie, dzięki rozwojowi diagnostyki i leczenia, śmiertelność z jego powodu systematycznie spada.
W krajach takich jak Słowenia, Holandia czy Austria, gdzie istnieją dobrze rozwinięte programy badań przesiewowych i dostępu do terapii celowanych, obserwuje się korzystne wskaźniki przeżycia. To dowód na skuteczność polityk ukierunkowanych na wczesne wykrywanie i dostęp do nowoczesnych metod leczenia.
Polska na tle Europy – diagnozy i wyzwania
W 2022 roku w Polsce przewidywano 106 060 nowych przypadków zachorowania na nowotwory wśród mężczyzn i 95 977 wśród kobiet. Współczynnik zachorowalności był o 52% wyższy u mężczyzn niż u kobiet.
Choć ogólna zachorowalność była niższa niż średnia unijna, prognozy do 2040 roku wskazują na szybszy wzrost liczby przypadków w Polsce. Jednocześnie wskaźnik umieralności w Polsce pozostaje wyższy niż w większości państw UE, mimo że tempo jego spadku jest relatywnie szybkie.
Narodowa Strategia Onkologiczna 2020–2030 koncentruje się na wczesnym wykrywaniu i profilaktyce, jednak wskaźniki uczestnictwa w badaniach przesiewowych wciąż są niskie. Trwają pilotaże badań w kierunku raka płuc i raka gruczołu krokowego, a także molekularne testy HPV.
Dane jako narzędzie walki z nowotworami
Dane gromadzone w ECIS i krajowych profilach nowotworowych są fundamentem planowania skutecznych strategii onkologicznych. Służą one identyfikacji różnic regionalnych, ocenianiu efektów wdrożonych programów i wskazywaniu obszarów wymagających inwestycji.
Europejski Rejestr Nierówności w Przeciwdziałaniu Nowotworom to kluczowy element Europejskiego Planu Walki z Rakiem. Wspiera on państwa członkowskie, Islandię i Norwegię, w dostosowywaniu działań do potrzeb regionalnych.
Nowa inicjatywa ma pomóc w poprawie jakości, dokładności i terminowości danych oraz poszerzeniu ich zasięgu w krajach, gdzie monitorowanie nowotworów jest ograniczone.
Rosnąca zachorowalność i wyzwania demograficzne
Według „Krajowego profilu dotyczącego nowotworów 2025” przygotowanego w ramach Europejskiego Rejestru Nierówności w Przeciwdziałaniu Nowotworom, Polska znajduje się w szczególnym momencie walki z rakiem. Choć aktualna zachorowalność na nowotwory w Polsce jest niższa niż średnia UE, to do 2040 r. prognozuje się aż 19-procentowy wzrost liczby przypadków. Najwyższy współczynnik zachorowalności odnotowuje się wśród mężczyzn – 696 przypadków na 100 tys. osób, podczas gdy wśród kobiet jest to 458 przypadków.
Spadająca, ale wciąż wysoka umieralność
W 2021 roku standaryzowany współczynnik umieralności z powodu chorób nowotworowych w Polsce wyniósł 260 zgonów na 100 tys. mieszkańców, co przekracza średnią unijną (235). Wśród mężczyzn było to aż 352 zgony, a wśród kobiet 203. Na uwagę zasługuje jednak szybszy spadek umieralności niż w innych państwach o podobnym PKB, szczególnie u mężczyzn.
Zbyt niskie uczestnictwo w badaniach przesiewowych
Polska prowadzi populacyjne badania przesiewowe w kierunku raka piersi, szyjki macicy i jelita grubego, ale ich frekwencja pozostaje niska. W 2022 r. w badaniach przesiewowych w kierunku raka piersi uczestniczyło jedynie 37% kobiet (średnia UE: 61%). Jeszcze gorzej wypada screening raka szyjki macicy – zaledwie 16% kobiet wzięło w nim udział, podczas gdy unijna średnia wynosi 72%.
Nierówności społeczne i regionalne
W Polsce mężczyźni z niższym wykształceniem są dwukrotnie bardziej narażeni na śmierć z powodu nowotworów niż ci z wyższym wykształceniem. Podobne, choć mniejsze różnice występują u kobiet. Regionalnie najwyższe wskaźniki umieralności odnotowano w województwach zachodnich.
Czynniki ryzyka: nadwaga, alkohol, zanieczyszczenie powietrza
Raport wskazuje, że Polska wypada gorzej niż większość krajów UE w zakresie takich czynników ryzyka jak nadwaga, spożycie alkoholu, narażenie zawodowe czy zanieczyszczenie powietrza. Dla przykładu: aż 37% kobiet z niższym wykształceniem w Polsce ma nadwagę, podczas gdy wśród lepiej wykształconych – tylko 11%.
Wskaźnik przeżywalności i opóźnienia pandemiczne
Wskaźnik 5-letniej przeżywalności po diagnozie nowotworu wynosi w Polsce 1585 osób na 100 tys., co jest siódmym najniższym wynikiem w UE+2. Dla porównania – średnia UE to 1876 przypadków. Wpływ na to miała także pandemia COVID-19 – w 2020 r. zaobserwowano spadek liczby diagnoz nowotworowych, co może oznaczać opóźnienia w wykrywaniu choroby.
Nowe inicjatywy: Krajowa Sieć Onkologiczna i kampania „Planuję długie życie”
Polska wdraża Krajową Sieć Onkologiczną, której celem jest poprawa koordynacji i jakości leczenia. Trwają też pilotażowe programy badań przesiewowych w kierunku raka płuc i prostaty. W ramach strategii Narodowej Strategii Onkologicznej promowana jest kampania „Planuję długie życie” oraz bezpłatne szczepienia przeciw HPV dla dzieci w wieku 9–14 lat.
Zaktualizowane dane z ECIS ujawniają ogromne różnice w występowaniu i skutkach nowotworów w Europie. Wzrost liczby przypadków raka płuc u kobiet, spadek zachorowalności na raka żołądka i wyzwania związane z onkologią w Polsce wskazują na konieczność różnicowania działań zdrowotnych i polityk publicznych w zależności od lokalnego kontekstu.
👉 Tu znajdziesz LINK RAPORTU
Główne wnioski
- W Europie rośnie liczba przypadków raka płuc u kobiet, co wiąże się z historycznym rozpowszechnieniem palenia tytoniu; odwrotnie dzieje się z rakiem żołądka, którego zachorowalność i śmiertelność spadają.
- Polska ma niższą niż średnia unijna zachorowalność, ale wyższą umieralność z powodu nowotworów; do 2040 r. prognozowany jest 19-procentowy wzrost liczby przypadków.
- Uczestnictwo w badaniach przesiewowych w Polsce pozostaje niskie – np. tylko 37% kobiet bierze udział w screeningach raka piersi (średnia UE: 61%).
- Dane z ECIS wspierają walkę z rakiem poprzez analizę trendów i nierówności; pomagają kierować działania profilaktyczne i inwestycje tam, gdzie są najbardziej potrzebne.
Źródło:
- euractiv.pl
- oecd.org
