Sztuczna inteligencja od lat uznawana jest za kluczowy element przyszłości medycyny – wspierający lekarzy, zwiększający dokładność diagnoz i poprawiający jakość opieki nad pacjentem. Jednak najnowsze badanie przeprowadzone w Polsce, opublikowane w prestiżowym czasopiśmie The Lancet Gastroenterology & Hepatology, stawia poważny znak zapytania przy tej narracji. Okazuje się, że rutynowe korzystanie z AI w kolonoskopii nie tylko nie wspiera specjalistów, ale może osłabiać ich podstawowe kompetencje diagnostyczne. To pierwsze tak jednoznaczne dowody na zjawisko tzw. deskillingu – degradacji umiejętności klinicznych wynikającej z nadmiernego polegania na technologii.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jak sztuczna inteligencja wpływa na obniżenie kluczowych kompetencji lekarzy podczas kolonoskopii.
- Czym jest zjawisko deskillingu i dlaczego stanowi realne zagrożenie dla jakości opieki zdrowotnej.
- Jakie mechanizmy psychologiczne odpowiadają za spadek skuteczności diagnostycznej lekarzy.
- Jakie rozwiązania eksperci rekomendują, aby AI wspierała, a nie zastępowała ludzką inteligencję kliniczną.
Polskie badanie, które poruszyło świat
Eksperyment przeprowadzono w czterech polskich ośrodkach endoskopowych, z udziałem 19 doświadczonych lekarzy – każdy z nich wykonał wcześniej ponad 2000 kolonoskopii. Analizowano wskaźnik ADR (Adenoma Detection Rate), czyli skuteczność wykrywania gruczolaków jelita grubego. To jeden z najważniejszych mierników jakości tego badania. Wyniki okazały się zaskakujące i niepokojące:
- ADR lekarzy bez wsparcia AI przed wdrożeniem systemu: 28,4%
- ADR po wdrożeniu AI, ale bez jego aktywnego użycia: 22,4%
- ADR z użyciem AI: 25,3%
Z danych wynika więc, że po przyzwyczajeniu się do działania algorytmu, skuteczność lekarzy bez jego pomocy spadła o około 20%. Co więcej, nawet z aktywnym użyciem AI nie osiągali już poziomu sprzed wdrożenia systemu. To oznacza, że technologia nie tylko nie poprawiła wyników, ale długofalowo zaszkodziła umiejętnościom diagnostycznym specjalistów.
Deskilling – jak technologia może „ogłupiać” specjalistów?
Badacze i eksperci wskazują, że spadek efektywności nie jest wynikiem niedbalstwa, lecz uruchomienia konkretnych mechanizmów psychologicznych:
- Odciążenie poznawcze (cognitive offloading) – lekarze, wiedząc, że są wspierani przez AI, podświadomie zmniejszają czujność i zaangażowanie w obserwację obrazu.
- Błąd automatyzacji (automation bias) – pojawia się tendencja do bezkrytycznego przyjmowania sugestii algorytmu, nawet jeśli są sprzeczne z własną wiedzą i doświadczeniem.
Jak wskazuje dr Omer Ahmad z University College London:
Badania studzą obecny entuzjazm dla szybkiego wdrażania technologii opartych na sztucznej inteligencji, takich jak CADe, i podkreślają znaczenie starannego rozważenia możliwych niezamierzonych konsekwencji klinicznych.
W praktyce może to oznaczać, że AI – zamiast być narzędziem wsparcia – staje się „protezą”, która obniża jakość kontaktu lekarza z obrazem diagnostycznym i ogranicza jego samodzielność.
Problem głębszy niż same kolonoskopie
Polskie badanie to tylko jeden z przykładów. Zjawisko deskillingu potwierdzają także inne badania:
- Eksperyment MIT wykazał, że użytkownicy chatbotów tracą zdolność do krytycznego myślenia.
- Microsoft i Carnegie Mellon University zauważyli, że pracownicy rzadziej weryfikują wyniki AI, gdy darzą ją dużym zaufaniem.
- W badaniu University of Melbourne aż 66% użytkowników bezkrytycznie akceptowało wyniki generowane przez sztuczną inteligencję.
Wniosek? Technologia może redukować samodzielność poznawczą i refleksyjność, niezależnie od branży. W medycynie jednak skutki mogą być szczególnie groźne.
AI – partner czy pułapka?
Warto podkreślić, że badanie nie nawołuje do odrzucenia AI, lecz do jej świadomej integracji. Potrzebne są nowe strategie szkoleniowe, które będą uczyć lekarzy nie tylko korzystania z systemów wspomagających, ale też utrzymywania i rozwijania własnych umiejętności.
Eksperci zwracają uwagę, że AI musi wspierać, a nie zastępować człowieka. Jak wskazuje komentarz w The Independent, konieczne może być wprowadzenie:
- Regularnych testów kompetencji lekarzy bez użycia AI,
- Programów szkoleniowych zachowujących równowagę między technologią a praktyką kliniczną,
- Projektowania systemów AI jako „inteligentnych asystentów”, a nie „wyroczni”.
W kontekście tych wniosków szczególnie mocno wybrzmiewają słowa współautora badania:
Z tego, co wiemy, jest to pierwsze badanie sugerujące negatywny wpływ regularnego stosowania AI na zdolność pracowników ochrony zdrowia do wykonania zadania istotnego z punktu widzenia pacjenta w jakiejkolwiek dziedzinie medycyny. Nasze wyniki są niepokojące, biorąc pod uwagę szybkie rozprzestrzenianie się AI w medycynie. Potrzebujemy dalszych badań, aby ustalić, co może powodować takie zjawisko, i jak temu zapobiec – podkreśla dr n. med. Marcin Romańczyk, wykładowca Akademii Śląskiej.
Jego apel o rozwagę w integracji sztucznej inteligencji z praktyką kliniczną to nie ostrzeżenie przed samą technologią, ale wezwanie do odpowiedzialnego jej wdrażania – z pełnym uwzględnieniem skutków dla kompetencji lekarzy i bezpieczeństwa pacjentów.
Przyszłość medycyny wymaga krytycznego podejścia
Badanie przeprowadzone przez zespół pod kierownictwem Krzysztofa Budzynia i dr. Marcina Romańczyka to ważny sygnał ostrzegawczy. Rewolucja AI nie może toczyć się bezrefleksyjnie, opierając się wyłącznie na marketingowych hasłach. Jak podkreślają autorzy raportu, kluczowe jest zrozumienie, jak technologia wpływa na człowieka – nie tylko w teorii, ale w codziennej praktyce klinicznej.
Co mówią światowe media?
Choć badanie dotyczy Polski, jego wyniki opisują media na całym świecie: Financial Times, Time Magazine, Politico, a także The Independent. Zwracają one uwagę, że technologia może zmienić sposób funkcjonowania lekarzy nie tylko w zakresie wiedzy, ale także w podejściu do diagnozowania.
👉 Wyniki oraz opis badań znajdziesz pod TYM LINKIEM
Główne wnioski
- Polskie badanie kliniczne wykazało spadek skuteczności wykrywania gruczolaków (ADR) u lekarzy korzystających z AI – z 28,4% do 22,4%.
- Zjawisko deskillingu jest efektem m.in. odciążenia poznawczego i błędu automatyzacji, prowadzących do utraty czujności i refleksyjności lekarzy.
- Nawet z aktywnym użyciem AI skuteczność diagnostyczna była niższa niż przed wdrożeniem systemu, co podważa założenia o jednoznacznej korzyści z technologii.
- Eksperci apelują o rozwagę we wdrażaniu AI i potrzebę opracowania nowych modeli szkoleń chroniących kompetencje lekarzy oraz bezpieczeństwo pacjentów.
Źródło:
- opracowanie własne, AKADEMIA ŚLĄSKA, Lancet Gastroenterology and Hepatology, POLITICO, Future Beat
