Niepłodność dotyczy nawet 1 na 6 osób w wieku rozrodczym na świecie, a dostęp do diagnostyki i leczenia wciąż pozostaje silnie ograniczony – zarówno systemowo, jak i ekonomicznie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła pierwsze w historii globalne wytyczne dotyczące zapobiegania, diagnostyki i terapii niepłodności, podkreślając, że obecny system opieki zdrowotnej w wielu krajach nie spełnia potrzeb pacjentów. Wytyczne liczące 40 rekomendacji obejmują m.in. rozwiązania kliniczne, edukacyjne, finansowe i psychospołeczne, które mają umożliwić wszystkim osobom dostęp do bezpiecznej, skutecznej i opartej na dowodach naukowych opieki.
Z tego artykułu dowiesz się…
- Jakie kluczowe założenia obejmują pierwsze globalne wytyczne WHO dotyczące niepłodności i dlaczego są przełomowe.
- Dlaczego niepłodność dotyka 1 na 6 osób i jakie bariery systemowe utrudniają dostęp do diagnostyki oraz leczenia.
- Jakie 40 rekomendacji WHO obejmuje obszary profilaktyki, diagnostyki, terapii oraz wsparcia psychospołecznego.
- W jaki sposób wytyczne promują równość płci, prawa reprodukcyjne i dostępność finansową usług dla wszystkich pacjentów.
Niepłodność jako globalne wyzwanie zdrowia publicznego
WHO alarmuje, że niepłodność stała się jednym z najbardziej zaniedbanych problemów zdrowia publicznego. Szacuje się, że dotyczy 1 na 6 osób w wieku rozrodczym, przy czym potrzeby pacjentów znacznie wykraczają poza dostępne w wielu krajach zasoby medyczne. Mimo rosnącego zapotrzebowania na usługi medyczne, dostęp do diagnostyki i leczenia jest wciąż ograniczony – zarówno w krajach o wysokich, jak i niskich dochodach.
W wielu państwach leczenie niepłodności jest finansowane niemal w całości z prywatnych środków, co prowadzi do poważnych obciążeń finansowych. WHO zwraca uwagę, że w niektórych regionach pojedyncza procedura zapłodnienia in vitro (IVF) może kosztować nawet dwa razy więcej niż średni roczny dochód gospodarstwa domowego. Problemy te szczególnie dotykają osoby o niższych dochodach, które – pozbawione alternatywy – mogą zmuszać się do korzystania z niesprawdzonych lub niebezpiecznych metod.
Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Dyrektor Generalny WHO, wprost wskazuje na skalę problemu:
Niepłodność to jedno z najbardziej pomijanych wyzwań zdrowia publicznego naszych czasów i poważny problem nierówności na świecie. Miliony ludzi zmagają się z tą sytuacją samotnie – bez dostępu do opieki zdrowotnej, zmuszani do korzystania z tańszych, ale niesprawdzonych metod leczenia lub zmuszeni do wyboru między nadzieją na posiadanie dzieci a bezpieczeństwem finansowym. Zachęcamy kolejne kraje do dostosowania się do tych wytycznych, dając większej liczbie osób możliwość dostępu do niedrogiej, pełnej szacunku i opartej na dowodach naukowych opieki zdrowotnej.
Zakres nowych globalnych wytycznych WHO
Nowe wytyczne zawierają 40 zaleceń, których celem jest usprawnienie działań w trzech głównych obszarach:
Profilaktyka niepłodności
WHO podkreśla konieczność zwiększenia inwestycji w działania edukacyjne, obejmujące:
- rzetelne informacje o płodności i niepłodności,
- edukację dotyczącą czynników ryzyka, w tym wieku,
- włączenie tematyki płodności do programów szkolnych,
- działania w ramach podstawowej opieki zdrowotnej i placówek zdrowia reprodukcyjnego.
Wytyczne wskazują również na pilną potrzebę zwalczania głównych czynników ryzyka, takich jak nieleczone infekcje przenoszone drogą płciową czy palenie tytoniu. Promowane są interwencje związane ze stylem życia – zdrowa dieta, aktywność fizyczna oraz rzucenie palenia – skierowane zarówno do osób planujących ciążę, jak i starających się o nią.
Diagnostyka niepłodności
WHO przedstawia szczegółowe modele diagnozowania biologicznych przyczyn niepłodności u kobiet i mężczyzn. Rekomendacje obejmują m.in.:
- ocenę cyklu i owulacji,
- diagnostykę zaburzeń hormonalnych,
- ocenę drożności jajowodów,
- badania nasienia,
- wytyczne dotyczące badań laboratoryjnych i obrazowych.
Wytyczne uwzględniają także stopniowe podejście do rozszerzania opcji diagnostycznych i terapeutycznych zgodnie z preferencjami pacjentów i najlepszą dostępną wiedzą naukową.
Leczenie niepłodności
Zalecenia kliniczne przedstawiają pełne spektrum terapii – od najmniej inwazyjnych metod po bardziej zaawansowane procedury wspomaganego rozrodu, takie jak inseminacja domaciczna czy IVF. WHO zwraca uwagę na konieczność:
- zapewnienia skutecznych i bezpiecznych metod leczenia,
- standaryzacji procedur,
- opieki opartej na dowodach,
- równomiernego finansowania leczenia,
- włączania terapii niepłodności do krajowych strategii zdrowotnych.
Jednym z kluczowych elementów wytycznych jest postulat, aby leczenie było zarówno dostępne, jak i przystępne ekonomicznie, co ma ograniczyć ryzyko katastrofalnych wydatków zdrowotnych dla pacjentów.
Wsparcie psychospołeczne jako element integralny
WHO wyraźnie podkreśla, że niepłodność jest nie tylko problemem medycznym, ale również psychospołecznym. Może prowadzić do depresji, lęku, spadku poczucia własnej wartości i izolacji społecznej. Dlatego wytyczne zalecają zapewnienie stałego, profesjonalnego wsparcia psychologicznego wszystkim osobom dotkniętym niepłodnością.
Wskazuje się również na konieczność szerokiego uwzględniania perspektywy pacjentów – ich komfortu emocjonalnego, bezpieczeństwa oraz preferencji dotyczących przebiegu leczenia.
Prawa reprodukcyjne, równość płci i dostępność usług
Wytyczne WHO są mocno osadzone w podejściu opartym na prawach człowieka. Obejmują m.in.:
- równość płci jako fundament polityk dotyczących płodności,
- poszanowanie autonomii reprodukcyjnej,
- konieczność eliminowania stygmatyzacji,
- włączenie opieki nad niepłodnością do szerokich strategii zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego.
Dr Pascale Allotey podkreśla wagę tego podejścia:
Zapobieganie i leczenie niepłodności musi opierać się na równości płci i prawach reprodukcyjnych. Umożliwienie ludziom podejmowania świadomych decyzji dotyczących ich życia reprodukcyjnego jest koniecznością zdrowotną i kwestią sprawiedliwości społecznej.
Wdrażanie wytycznych i przyszłe kierunki badań
WHO zachęca kraje do adaptacji wytycznych do lokalnych realiów – zarówno kulturowych, jak i ekonomicznych. Skuteczne wdrożenie będzie wymagało współpracy między:
- ministerstwami zdrowia,
- organizacjami lekarskimi,
- stowarzyszeniami pacjenckimi,
- organizacjami społecznymi.
Choć wytyczne są kompleksowe, uwzględniają też luki w obecnych dowodach naukowych. Kolejne edycje mają objąć m.in.:
- temat zachowania płodności,
- zagadnienia związane z reprodukcją osób trzecich,
- wpływ chorób współistniejących na leczenie niepłodności.
Główne wnioski
- Niepłodność dotyczy 1 na 6 osób w wieku rozrodczym, jednak dostęp do diagnostyki i leczenia pozostaje poważnie ograniczony, a koszty – w wielu krajach katastrofalne finansowo.
- WHO opracowało pierwsze w historii, kompleksowe wytyczne obejmujące 40 zaleceń dotyczących profilaktyki, diagnostyki i leczenia niepłodności, promując rozwiązania oparte na dowodach naukowych.
- Dokument podkreśla konieczność włączenia opieki nad niepłodnością do krajowych strategii zdrowotnych oraz zapewnienia równego i przystępnego finansowo dostępu do skutecznych terapii, takich jak inseminacja czy IVF.
- Wytyczne kładą duży nacisk na wsparcie psychospołeczne, edukację dotyczącą płodności, zwalczanie stygmatyzacji oraz respektowanie praw reprodukcyjnych i równości płci jako fundamentu opieki.
Źródło:
- WHO
