Wczesne wykrycie zaburzeń pamięci, takich jak choroba Alzheimera, pozwala na szybkie wdrożenie leczenia, które może opóźnić postęp choroby nawet o dwa lata – twierdzą eksperci. To działanie nie tylko poprawia jakość życia pacjentów, ale również zmniejsza obciążenia społeczne i finansowe związane z opieką nad osobami z demencją. Dlatego konieczne jest stworzenie w Polsce kompleksowego systemu wczesnej diagnostyki, opartego na współpracy różnych specjalistów.
Demencja jako rosnące wyzwanie zdrowotne i ekonomiczne
Demencja (inaczej otępienie), jest zespołem chorób, które stopniowo prowadzą do utraty pamięci i innych funkcji poznawczych, a tym samym do utraty samodzielności. Jak zauważa prof. Konrad Rejdak, kierownik Klinicznego Oddziału Neurologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, demencja obejmuje szerokie spektrum chorób, takich jak:
- choroba Alzheimera,
- otępienie naczyniopochodne,
- otępienie czołowo-skroniowe,
- otępienie z ciałami Lewy’ego.
Schorzenia te nie tylko wpływają na życie pacjentów, ale również generują ogromne koszty dla systemu opieki zdrowotnej i stanowią duże obciążenie dla rodzin i opiekunów.
Z raportu „Choroba Alzheimera – wyzwanie zdrowotne oraz ekonomiczne” z 2021 r. wynika, że przed pandemią COVID-19 liczba osób starszych z demencją w Polsce wynosiła ponad 830 tysięcy, z czego 580 tysięcy przypadków związanych było z chorobą Alzheimera. Prognozy wskazują, że do 2050 r. liczba ta może wzrosnąć do 1,7 miliona, przy czym 1,2 miliona pacjentów będzie zmagało się z Alzheimerem. Koszty związane z opieką nad tymi pacjentami mogą natomiast wynosić ok. 11 miliardów złotych rocznie.
Postęp w leczeniu demencji i potrzeba wczesnej diagnozy
Na rynku pojawiły się nowoczesne leki, które mogą spowolnić rozwój demencji. Przykładem są terapie anty-amyloidowe, takie jak lekanemab, które usuwają złogi amyloidu (amyloid targeting therapies, ATT), odkładającego się w mózgach pacjentów z chorobą Alzheimera. Jak wyjaśnia dr hab. Jacek Staszewski z Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie, terapie te opóźniają progresję objawów choroby o ok. 2-3 lata. Mimo że lekanemab nie został jeszcze dopuszczony do obrotu w Unii Europejskiej, jest dostępny w wielu krajach, m.in. USA, Izraelu, Japonii i Wielkiej Brytanii. Jak powiedział dr Staszewski:
Wiemy, że stosowanie tych leków wiąże się z pewnym ryzykiem, ale jesteśmy w stanie to ryzyko wyeliminować, choćby poprzez wykorzystanie badań neuroobrazowych i nowych metod diagnostyki genetycznej.
Wskazał on również na możliwość monitorowania pacjentów za pomocą badań genetycznych (tj. oznaczanie wariantu genu kodującego apolipoproteinę E – APOE) i rezonansu magnetycznego.
Potrzeba stworzenia systemu klinik pamięci
Dr Staszewski podkreśla, że terapie anty-amyloidowe są skuteczne jedynie na wczesnych etapach choroby, dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie zaburzeń pamięci. Specjalista wskazuje na konieczność wdrożenia szerokiego programu diagnostycznego, który umożliwi ambulatoryjne diagnozowanie otępienia lub jego przedklinicznych stadiów w ramach klinik zaburzeń pamięci.
Na świecie kliniki pamięci opierają się na współpracy różnych specjalistów, takich jak neurolog, geriatria, psychiatra i neuropsycholog. Taka interdyscyplinarna opieka zapewnia pacjentom kompleksowe wsparcie i umożliwia wdrożenie najskuteczniejszych strategii terapeutycznych. Jak dodaje dr Staszewski:
W Polsce niestety zaburzenia pamięci są często przypisywane wiekowi, dlatego konieczny jest także program edukacji społecznej.
Rola lekarzy POZ i edukacja społeczna
Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) odgrywają istotną rolę we wczesnym rozpoznawaniu demencji. Dzięki systematycznej edukacji lekarze POZ mogliby szybciej identyfikować pierwsze objawy zaburzeń poznawczych i kierować pacjentów do specjalistycznych klinik pamięci. Ważnym elementem jest również edukacja społeczna, która pozwoliłaby rodzinom i opiekunom na wczesne reagowanie na niepokojące symptomy u ich bliskich.
Dlaczego warto postawić na wczesną diagnostykę?
Wczesne wykrycie zaburzeń pamięci, w tym choroby Alzheimera, umożliwia szybsze wdrożenie leczenia, które może opóźnić rozwój choroby nawet o dwa lata. To nie tylko szansa na dłuższe funkcjonowanie pacjenta w codziennym życiu, lecz także realne ograniczenie kosztów opieki i wsparcia systemu ochrony zdrowia. Opóźnienie postępu choroby daje rodzinom więcej czasu na przystosowanie się do zmieniającej się sytuacji, a samym pacjentom – na zachowanie niezależności.
Eksperci podkreślają, że korzyści płynące z szybkiej diagnozy obejmują:
- możliwość wdrożenia terapii anty-amyloidowych na etapie największej skuteczności,
- ograniczenie konieczności opieki instytucjonalnej w początkowych fazach choroby,
- zmniejszenie obciążenia psychicznego i finansowego rodzin,
- zwiększenie szansy na świadome podejmowanie decyzji przez pacjentów.
Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technik, takich jak rezonans magnetyczny oraz badania genetyczne (np. oznaczenie wariantu APOE), możliwe jest skuteczniejsze monitorowanie zagrożonych osób i planowanie leczenia z wyprzedzeniem.
Choroba Alzheimera – co warto wiedzieć?
Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną demencji. To postępujące schorzenie neurodegeneracyjne, które prowadzi do stopniowej utraty pamięci, zaburzeń myślenia, orientacji, a w późniejszych etapach – całkowitej niesamodzielności. Dotyka najczęściej osoby po 65. roku życia, ale może rozwijać się również wcześniej.
Za główne czynniki ryzyka uważa się:
- wiek,
- predyspozycje genetyczne (np. wariant APOE ε4),
- niski poziom wykształcenia,
- nadciśnienie tętnicze, cukrzycę i otyłość w wieku średnim,
- izolację społeczną i brak aktywności intelektualnej.
Choroba postępuje powoli i początkowo może być mylona z „naturalnym starzeniem się”. Tymczasem jej wczesne rozpoznanie daje realną szansę na spowolnienie procesu neurodegeneracyjnego. Nowoczesne terapie, takie jak lekanemab (anty-amyloidowe leczenie usuwające złogi amyloidu z mózgu), działają najskuteczniej w początkowych stadiach choroby. Choć preparat ten nie został jeszcze dopuszczony do obrotu w Unii Europejskiej, jest stosowany w wielu krajach na świecie.
Wzrost liczby chorych na Alzheimera w Polsce – z 580 tys. przypadków obecnie do prognozowanych 1,2 mln w 2050 roku – wymaga zdecydowanych działań systemowych. Skuteczna odpowiedź powinna obejmować nie tylko leki, ale przede wszystkim stworzenie dobrze zorganizowanego systemu diagnostyki i opieki – od lekarza POZ po wyspecjalizowane kliniki pamięci.
Korzyści z wczesnej diagnostyki zaburzeń pamięci
Wczesne wykrycie choroby Alzheimera pozwala na zastosowanie dostępnych terapii, które mogą opóźnić postęp choroby o około dwa lata, co wydłuża okres samodzielności pacjentów i zmniejsza koszty społeczne tego schorzenia. Prof. Rejdak wskazuje, że dzięki temu opiekunowie mogą dłużej pozostawić chorego w opiece domowej, co znacząco odciąża system opieki zdrowotnej.
W obliczu rosnącego wyzwania zdrowotnego i ekonomicznego, jakie niesie ze sobą demencja, eksperci apelują o stworzenie systemu wczesnej diagnostyki zaburzeń pamięci. Kompleksowe kliniki pamięci, oparte na współpracy specjalistów, umożliwiłyby szybsze wykrywanie chorób otępiennych i wprowadzenie odpowiednich terapii na wczesnym etapie. Działanie takie mogłoby opóźnić rozwój choroby, zmniejszając jej obciążenie dla pacjentów, opiekunów i całego systemu opieki zdrowotnej.
Źródła:
- Nauka w Polsce
- centrumdobrejterapii.pl
- Ezdrowie
- Medkurier
- Pacjent Lab Diagnostyka
- Polmed
